Lịch sử thành Cộng Hòa, từ sau năm 1963 là cơ sở trường Đại học Văn Khoa (nay là KHXHNV)

Những ai từng học ở trường đại học Văn Khoa ngày xưa, tức là trường KHXH&NV ngày nay, có lẽ đều sẽ rất ấn tượng với 2 khối nhà ở hai bên đường Đinh Tiên Hoàng, quay mặt ra đại lộ Thống Nhứt (xưa là đại lộ Norodom, nay là đường Lê Duẩn). Có thể xem đây là một “khung trời đại học” của đô thành Sài Gòn, bên cạnh khu Hồ Con Rùa, vì bên cạnh trường Văn Khoa trước 1975, còn có trường Dược Khoa và Canh Nông, nằm chung trong những khối nhà từng là Thành Cộng Hòa trước năm 1963.

Tuy nhiên, không nhiều người biết rằng đó là dấu tích còn lại của doanh trại lính Pháp (người Việt gọi là thành “Ông Dèm”), được Pháp đã xây dựng trên nền cũ của 2 thành Quy, thành Phụng đã có từ thời nhà Nguyễn. Giữa 2 khối nhà này (ngày nay là ngã tư Đinh Tiên Hoàng – Tôn Đức Thắng) từng là cổng của trại lính (sau đó là cổng thành Cộng Hòa). Có thể thấy trong hình dưới vẫn chưa có con đường đi xuyên qua giữa 2 khối nhà (đường Đinh Tiên Hoàng) như hiện nay, mà nó chỉ có từ năm 1963 sẽ được nhắc đến đoạn sau.

Ngày nay, khu nhà bên trái thuộc về khoa Dược của đại học Y Dược, một phần được cho thuê mở quán cafe, khu nhà bên phải là một phần của đại học KHXH&NV (hình dưới):

Nếu lật lại lịch sử của vùng đất Sài Gòn Gia Định từ giữa thế kỷ 19 thì nơi đây chính là vị trí đặc biệt quan trọng ghi dấu một sự kiện cực lớn của xứ Nam Kỳ. Đó là sự kiện ngày 17/02/1859, liên quân Pháp – Tây Ban Nha tấn công thành Phụng (thành Gia Định) và họ đã chọn ngay vị trí hiểm yếu này để hạ thành, mở đầu cho việc xâm chiếm Nam kỳ suốt gần 100 năm sau đó. Dưới đây là hình vẽ thể hiện trận đánh hiểm ác này, ở ngay vị trí ngã tư Đinh Tiên Hoàng – Tôn Đức Thắng ngày nay:

Trong bức ảnh này, ta có thể thấy rõ khung cảnh thành Phụng, được vua Minh Mạng xây dựng vào năm 1837 sau khi dẹp loạn Lê Văn Khôi và san bằng thành Quy (hay còn gọi là thành Bát Quái) được chúa Nguyễn Ánh (vua Gia Long) cho xây dựng từ năm 1790.

Bản vẽ mô tả vị trí Thành Quy (màu đỏ) và thành Phụng (màu xanh ở góc trên)

Nhìn vào bản vẽ mô tả trên, có thể thấy Vua Minh Mạng đã phá thành Quy để xây lại thành Phụng với quy mô nhỏ và đơn giản hơn rất nhiều. Cổng chính của thành Phụng chính là vị trí được nhắc đến trong bài viết này.

Tháng 2 năm 1859 (thời vua Tự Đức), sau khi hạ thành Phụng, vì phải đưa quân quay trở lại Đà Nẵng, không đủ quân để giữ thành nên Liên quân Pháp – Tây Ban Nha đã cho hỏa thiêu toàn bộ, chỉ còn lại những bờ thành xung quanh. Vài năm sau, khi quân Pháp đã hoàn toàn làm chủ được vùng đất Sài Gòn – Gia Định, đặc biệt là sau khi hạ đại đồn Chí Hòa năm 1861, trên nền cũ của thành Phụng, người Pháp đã xây dựng một thành mới có quy mô bằng một nửa, nằm trong phạm vi thành cũ, dân Sài Gòn gọi đây là thành Ông-Dèm, đọc trại từ chữ Pháp onzième (nghĩa là thứ 11). Sở dĩ có tên gọi như vậy là do thành này là nơi đồn trú của Trung đoàn bộ binh thuộc địa thứ 11 của Pháp.

Theo các bản đồ Sài Gòn vào thế kỷ 19 thì Thành Ông Dèm gồm 3 dãy nhà chính bên trong, và một số “khối nhà” ngoài cổng thành, trong đó hiện nay vẫn còn lại duy nhất 2 khối nhà ở ngay cổng (như trong hình trên).

Hình vẽ thành Ông Dèm năm 1881. Bờ thành xung quanh là những gì còn lại của thành Phụng

Hình vẽ thành Ông Dèm năm 1898, lúc này bờ thành Phụng cũ xung quanh đã được giải tỏa để làm đường

Sau đây là hình ảnh Thành Ông Dèm (trên nền thành Phụng cũ) qua những tấm bản đồ cuối thế kỷ 19:

Bản đồ năm 1878

Bản đồ năm 1882

Bản đồ năm 1898

Dưới đây là 2 khối nhà ngoài cổng thành (ngày nay vẫn còn):

Thành Ông-Dèm

Dưới đây là hình ảnh dãy bên trong của thành Ông Dèm:

Từ sau năm 1955, thời đệ nhất cộng hòa, tổng thống Ngô Đình Diệm đổi tên thành Thành Cộng Hòa, trở thành nơi đồn trú của Tiểu đoàn Phòng vệ Phủ Tổng thống. Tiểu đoàn nhanh chóng được nâng lên thành Liên đoàn rồi Lữ đoàn Phòng vệ Phủ Tổng thống. Thành Cộng Hòa được bao quanh bởi 4 con đường Hồng Thập Tự (nay là NTMK), Thống Nhứt (nay là Lê Duẩn), Mạc Đỉnh Chi và Nguyễn Bỉnh Khiêm.

Sự kiện ngày 1/11/1963, thành Cộng Hòa trở thành nơi giao tranh dữ dội và bị thiệt hại nặng nề, được thể hiện qua loạt ảnh sau đây:

Sau năm 1963, Thành Cộng Hòa bị phế bỏ. Để thuận tiện cho việc mở đường, nối thông đường Cường Để (nay là Tôn Đức Thắng) với đường Đinh Tiên Hoàng, người ta đập bỏ khúc giữa của dãy nhà dài ở phía trong, còn những khu nhà hai bên được sửa sang lại làm thành trường học. Con đường hình thành giúp cho việc đi lại từ trung tâm Quận Nhứt về Đa Kao được rút ngắn hơn rất nhiều.

Dưới đây là hình ảnh dãy nhà dài được cắt đôi, mở đường cho xe chạy ở giữa:

Dãy thứ 3 của thành Cộng Hòa đang được cắt ra làm đôi (trước đó liền 1 khối)

Sau khi con đường ở giữa hoàn thành, toàn bộ các dãy nhà còn lại được chính quyền Sài Gòn giao lại cho Bộ Quốc Gia Giáo Dục sửa chữa thành khu trường đại học gồm 3 trường Văn Khoa, Dược Khoa và Canh Nông, một phần sau đó được giao cho đài truyền hình (năm 1968).

Khu trường đại học được sửa lại từ thành Cộng Hòa, theo tấm bản đồ Sài Gòn năm 1968. Các ô chữ nhật đậm là dãy trường học, trong đó 2 khối nhà ở cổng vẫn còn đến ngày nay

Ngày nay, những dãy nhà phía trong đã không còn, chỉ còn 2 khối nhà nằm ngay góc ngã tư của 3 con đường lớn Đinh Tiên Hoàng – Lê Duẩn và Tôn Đức Thắng, là chứng nhân cho lịch sử Sài Gòn suốt 150 năm qua.

Lúc này đường Cường Để đã thông qua đường Đinh Tiên Hoàng ở bên kia đường Hồng Thập Tự. Bên trái hình là Đại học Canh Nông

Một số hình ảnh thành Ông Dèm trên bưu thiếp vào đầu thế kỷ 20:

Bài: Đông Kha – chuyenxua.net

Xem thêm

Comments

Ghi ý kiến của bạn:

Please enter your comment!
Please enter your name here

Xem thêm

Vĩnh biệt minh tinh Thẩm Thúy Hằng – Huyền thoại nhan sắc của làng nghệ thuật Việt Nam

Minh tinh Thẩm Thúy Hằng đã qua đời vào tối ngày 6/9/2022 tại nhà riêng của Sài Gòn, hưởng thọ 83 tuổi. Không chỉ là một trong những tên tuổi nổi tiếng nhất của điện ảnh và kịch nghệ Việt Nam, nhan sắc của Thẩm Thúy Hằng vào thời...

Khủng hoảng năng lượng toàn cầu qua bài viết trên báo chí Việt Nam năm 1940

Từ nhiều năm qua, "khủng hoảng năng lượng" là một khái niệm quen thuộc với hầu hết mọi người, đặc biệt là trong tình trạng hiện nay, xăng dầu đang là thứ mà mọi người quan tâm hàng ngày, tầm ảnh hưởng của nó mang tính chất toàn cầu. Ngoài...

Nhạc sĩ Song Ngọc và những ca khúc nổi tiếng

Nhạᴄ sĩ Song Ngọᴄ là một trong những nhạᴄ sĩ nổi tiếng nhất ᴄủa dòng nhạᴄ vàng với một số lượng lớn ᴄa khúᴄ nổi tiếng và đã trở thành bất tử, đó là những bài hát đượᴄ sáng táᴄ ᴄả trướᴄ và sau năm 1975. Ngoài vai trò...

Những công trình nổi tiếng Sài Gòn xưa – Kỳ 6: Thương xá Eden – Một phần ký ức của người Sài Gòn

Khu tứ giác Eden với năm tầng lầu ở trung tâm quận 1 được xây dựng khoảng thập niên 1930, được giới hạn bởi bốn con đường sang trọng nhất Sài Gòn thuở ấy: Bonard, Charner, Espagne, Catinat (sau 1955 mang tên Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Lê Thánh Tôn...

Cảm nhận âm nhạc: Mười Năm Tình Cũ (Trần Quảng Nam) – Cả một trời yêu bao giờ trở lại?

Nhiều người biết đến nhạc phẩm Mười Năm Tình Cũ nhờ hát karaoke, tôi cũng vậy, lần đầu tiên được biết đến, cứ nghĩ bản nhạc hay như thế, dòng nhạc như sáng tác trước 1975 mà sao bây giờ thính giả yêu nhạc mới biết đến? Sau này...

Cuộc đời và sự nghiệp của ca sĩ – nhạc sĩ Nhật Trường – Trần Thiện Thanh

Trướᴄ năm 1975, Nhật Trườnɡ - Trần Thiện Thanh là tên tuổi nổi bật ᴄủa dònɡ nhạᴄ vànɡ, đặᴄ biệt thành ᴄônɡ trᴏnɡ ᴄả vai trò nhạᴄ sĩ và ᴄa sĩ. Ônɡ đượᴄ vinh danh là 1 trᴏnɡ tứ trụ nhạᴄ vànɡ ᴄhᴏ tài nănɡ và nhữnɡ đónɡ ɡóp...

Hệ thống giáo dục và các chứng chỉ, bằng cấp tại các trường tiểu học, trung học Việt Nam thời Pháp thuộc

Thời Pháp thuộc, nếu vượt qua 5-6 năm tiểu học, 3-4 năm trung học (cấp hai), học sinh người Việt sẽ được cấp bằng thành chung, nói thông thạo tiếng Pháp, am hiểu lịch sử thế giới. Ngôi trường được thành lập đầu tiên ở Việt Nam không phải trường...

Câu chuyện về nhạc sĩ Đoàn Chuẩn & những bóng hồng trong các ca khúc bất hủ

Đᴏàn Chᴜẩn là một tɾᴏnɡ nhữnɡ nhạᴄ sĩ tiêᴜ biểᴜ nhất ᴄủa dònɡ nhạᴄ tɾữ tình Việt Nam thậρ niên 1950. Nhạᴄ ᴄủa ônɡ ᴄó ɡiai điệᴜ νà ᴄa từ đẹρ νà lãnɡ mạn ɾất đặᴄ tɾưnɡ, nhưnɡ νẫn khá tươnɡ đồnɡ νới dònɡ nhạᴄ tiền ᴄhiến tɾướᴄ đó,...

Giáo sư âm nhạc Trần Quang Hải và mối lương duyên kỳ lạ cùng nữ danh ca Bạch Yến

Theo lời kể của danh ca Bạch Yến, cô có cuộc gặp gỡ định mệnh với chồng là giáo sư Trần Quang Hải vào năm 1978. Năm đó, Bạch Yến vẫn đang sinh sống, hoạt động âm nhạc tại Mỹ và đến Pháp nghỉ hè, còn nhạc sĩ Trần...

Gánh hàng hoa Hà Nội xưa trong bộ ảnh 100 năm trước

Đường phố Hà Nội không mùa nào vắng bóng hoa tươi. Những cửa hàng bày ra, những gánh hàng hoa, những xe đạp hoa, lang thang đi khắp phố phường. Những ngày mười tư, ngày rằm, những ngày 30, mồng 1, Hà Nội như rạng rỡ sắc màu. Ra...