Tòa nhà nằm ở vị trí Tràng Tiền Plaza (Hà Nội) ngày nay được người Pháp xây dựng lần đầu vào năm 1901 với tên gọi Maison Godard (Nhà Godard) trên phố tây Paul Bert (nay là phố Tràng Tiền), sự kiện này được xem là bước ngoặt cho thương mại Hà Nội vốn trước đó chỉ có các chợ truyền thống. Trải qua hơn 100 năm, tòa nhà ở vị trí này được thay đổi hình dáng nhiều lần, ít nhất là có tới 4 diện mạo khác nhau qua 5 thời kỳ, theo tiến trình thay đổi như trong hình sau đây:
Maison Godard được Liên Hiệp Thương Mại Đông Dương và Châu Phi (LUCIA) xây dựng trên nền đất cũ của xưởng đúc tiền Gia Long Thông Bảo (do vua Gia Long lập vào năm 1808, đóng cửa vào năm 1882) tại thôn Tràng Tiền, Bắc Thành (Hà Nội). Khu vực này nằm trong chính sách quy hoạch thành phố Hà Nội, đặc biệt là khu vực quanh Hồ Gươm, uỷ thác bởi Công sứ Bonnal, sau này trở thành khu phổ Tây sầm uất, và hiện nay được xem là trung tâm của đô thị Hà Nội.
Maison Godard được đặt theo tên của Sebastien Godard, người chịu trách nhiệm quy hoạch lại thành phố Hà Nội, đặc biệt là khu vực Tràng Tiền. Godard là tòa nhà hai tầng, tầng dưới cao 6m, tầng trên 5m với diện tích mặt bằng xấp xỉ 4.500m2. Sàn tầng một lát đá thấm thủy khổ lớn để hạn chế nhớp nháp vào ngày trời nồm. Trần nhà được trát vôi rơm, sàn tầng hai bằng gỗ lim. Mái bằng khung thép được uốn thành vòm, dưới vòm cũng được trát vôi rơm, bên trên lợp miếng tôn nhỏ hình chữ nhật. Xung quanh nhà Godard là cửa kính để lấy ánh sáng. Từ tầng một lên tầng hai có bốn cầu thang bậc gỗ, lan can bằng thép có hoa văn, trụ cầu thang bằng đồng đúc. Sau mỗi vài năm, nhà Godard được quét vôi, sơn cửa một lần. Tòa nhà này đã không được xây cao vì chính quyền đương thời không cho phép các công trình quanh hồ Hoàn Kiếm xây quá cao vì lo ngại việc hồ Hoàn Kiếm sẽ bị che lấp trong các khối nhà, làm mất đi vẻ đẹp biểu tượng của hồ Hoàn Kiếm.
Thời kỳ đó, chợ truyền thống họp theo phiên, chỉ bán nông sản, lương thực, đồ thủ công, các mặt hàng địa phương sản xuất tại Hà Nội và các vùng lân cận, một số sản phẩm khác được mang sang từ các tỉnh phía nam Trung Quốc. Maison Godard thì bán đủ thứ các hàng hoá tiêu dùng như vải vóc, quần áo thời thượng, giày dép, nước hoa, đồ nội thất…; các loại thực phẩm như bơ, phomat, bia… nhập cảng từ Châu Âu, Hồng Kông; và nhiều sản vật đến từ các thuộc địa của Pháp như Ấn Độ, Algérie, Marocco.
Tuy nhiên, trong hơn một thập niên đầu thế kỷ XX, Maison Godard hầu như không chào đón khách Việt, trừ một số ít người Việt giàu có. Đến những năm 1920, khi các mặt hàng tơ lụa, guốc-hài, khăn xếp-nón lá truyền thống trên phố Hàng Đào, Hàng Gai, Hàng Nón… không thu hút được nhiều khách nữa, các chủ hiệu chuyển sang bán thêm âu phục, giày tây, mũ dạ, nước hoa và nhiều mặt hàng phương Tây khác, Maison Godard mất tính độc quyền và phải cạnh tranh với các quầy hàng bên ngoài, từ đó khách hàng người Việt bắt đầu được đón tiếp nồng hậu hơn.
Trong vòng 2 thập niên tiếp theo đó, Maison Godard thường xuyên được tân trang từ diện mạo bên ngoài cho đến cấu trúc tổng thể, chủ sở hữu cũng có sự thay đổi, dòng chữ Godard & Cie trên mặt tiền được thay bằng L’union Commerciale Indochinoise et Africaine, rồi sau đó mang tên Grands Magasins Réunis (GMR). Mặc dù vậy, mãi đến tận sau này, người Việt vẫn quen gọi tên cũ là nhà Gô Đa (Godard).
Lúc này công ty sở hữu tòa nhà là Société Coloniale des Grands Magasins (SCGM), đây cũng là công ty sở hữu Grands Magasins Charner (GMC), tức thương xá TAX ở Sài Gòn. Vì vậy có thể thấy sau đó toà nhà được sửa lại với diện mạo khác, với chóp nhọn rất giống với thương xá Tax.
Từ thập niên 1940, tòa nhà được sửa lại theo phong cách Art Deco:
Art Deco xuất phát từ Paris, trở thành một trào lưu kiến trúc mới, dựa trên cơ sở thẩm mỹ lập thể, sử dụng chủ yếu những khối hình kinh điển trong bố cục không gian. Phong cách này không còn tính đối xứng nghiêm ngặt và loại bỏ đi sự rườm rà nệ cổ trong các chi tiết của kiến trúc Tân Cổ điển rất thịnh hành trước đó. Ý tưởng thiết kế mới này hoàn toàn phù hợp với những công trình kinh tế mang tính công năng cao, nên nhanh chóng có được sự đón nhận nhiệt tình của các nhà đầu tư bất động sản ở Hà Nội và Sài Gòn lúc bấy giờ. Vì vậy nó nhanh chóng thịnh hành, lan rất nhanh tới vùng viễn Đông.
Đa số tòa nhà được xây ở Đông Dương thời kỳ thập niên 1930 đều mang phong cách Art deco. Không chỉ vậy, những công trình trước đã được xây trước đó theo phong cách tân cổ điển, sang thập niên 1940 đều bị sửa lại theo phong cách mới, và tòa nhà Grands Magasins Réunis (Godard) chỉ là 1 trong số rất nhiều công trình được sửa lại để mang một diện mạo mới.
Năm 1950, chủ sở hữu của Grands Magasins Réunis đã chia lô bán lại cho thương nhân bản địa do lo sợ sự thất bại của người Pháp trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam.
Năm 1953, Chính phủ Pháp nhận thấy nguy cơ thất trận ở Đông Dương và những nơi khác trên thế giới nên đã đưa ra chủ trương thoái vốn mạnh, đồng thời bán lại nhà tòa nhà cho một số thương nhân đến từ những nước khác. Hầu như không có thông tin chính xác cho biết những người nào từng là chủ của tòa nhà giai đoạn này, chỉ có thông tin là những người Ấn Độ.
Năm 1958, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và chính quyền Hà Nội quyết định sửa sang lại tòa nhà, đồng thời hợp nhất 49 quầy hàng thành công tư hợp doanh, đổi tên thành Bách hóa Tổng hợp, thường gọi là Bách Hóa Tràng Tiền, là cửa hàng Mậu Dịch Quốc Doanh.
Theo cuốn Bách khoa thư Hà Nội, ngày 28 tháng 8 năm 1960, Bách hóa Tổng hợp chính thức khai trương, trở thành cửa hàng thương nghiệp quốc doanh đầu tiên ở Hà Nội, nơi cung cấp đủ các loại nhu yếu phẩm cho Hà Nội và toàn miền Bắc trong suốt thời bao cấp.
Cũng trong ngày khai trương, người đứng chờ vào xem cửa hàng thương nghiệp quốc doanh đã tụ tập đông đảo ở vỉa hè phố Hàng Bài, Hai Bà Trưng và Tràng Tiền. Khi nhân viên mở cửa, dân chúng đã chen chúc xô đẩy nhau. Những ngày đầu, hàng hóa ở Bách hóa Tổng hợp có sự đa dạng, song đã mất dần sự phong phú vì các cơ sở sản xuất hàng tiêu dùng ở Hà Nội thiếu nguyên liệu do nguồn nguyên liệu nhập khẩu từ Pháp, Hồng Kông và các nước phương Tây không còn trong khi nguyên liệu nhập từ các nước theo chế độ xã hội chủ nghĩa lại ít ỏi. Mặt khác, các nhà máy của nhà nước Việt Nam, xí nghiệp công tư hợp doanh cồng kềnh trong bộ máy, lại cứng nhắc trong kế hoạch dẫn đến Hà Nội thiếu hàng hóa tiêu dùng, khiến cho Bách hóa Tổng hợp chỉ còn vài mặt hàng. Trước thực trạng này, Nhà nước đã bắt đầu thực hiện chế độ phân phối. Ngày 21 tháng 12 năm 1963, Nhà nước bắt đầu bán vải theo tiêu chuẩn, cán bộ công nhân viên được 5m vải một năm, nhân dân thành phố và thị xã 4m một năm, còn người dân ở nông thôn được 3m một năm. Từ năm 1965, mỗi cán bộ công nhân viên trong đời công tác được phân phối 1 chiếc xe đạp. Các hộ gia đình ở Hà Nội được cấp bìa mua hàng gia đình để mua xà phòng, kim chỉ, diêm… Chỉ vào dịp Tết Nguyên đán mới được mua chè, thuốc lá, bánh mứt kẹo. Bách hóa Tổng hợp lúc này cũng như các bách hóa khác trên địa bàn thành phố, có nhiệm vụ bán các mặt hàng cung cấp là chính. Nếu có mặt hàng bán tự do, dân chúng xếp hàng đông đúcra tận phố Hàng Bài và phải có công an giữ trật tự.
Tàu điện đi trên phố Hàng Bài năm 1960. Bên trái là cửa hàng Mậu Dịch Quốc Doanh (nay là Tràng Tiền Plaza)
Năm 1993, Bách hóa Tổng hợp được chuyển giao cho một doanh nghiệp nhà nước, đồng thời đơn vị này cũng được chỉ định xây dựng và tái cấu trúc cửa hàng.
Sau thời kỳ bắt đầu chủ trương đổi mới không lâu, tháng 4 năm 1993, Công ty thương mại Hà Nội liên doanh với Công ty Dragon Property Asia Limited nhằm thành lập dự án phá Bách hóa Tổng hợp xây dựng “Tràng Tiền Plaza” với thời hạn 50 năm. Liên doanh này đã đưa ra thiết kế tòa nhà có chiều cao mặt phố Tràng Tiền là 10 tầng, mặt phố Hai Bà Trưng là 20 tầng.
Tháng 5 năm 1994, Ủy ban Nhà nước về Hợp tác đầu tư đã cấp giấy phép đầu tư thành lập Công ty liên doanh Trung tâm Thương mại Hà Nội với cái tên Hà Nội Plaza. Tuy nhiên vào ngày 29 tháng 9 năm 1995, ngày bán hàng cuối cùng ở Bách hóa Tổng hợp đã kết thúc.
Ngày 28 tháng 5 năm 1996, lễ khởi công xây dựng tòa nhà mới được tổ chức long trọng với tuyên bố công trình sẽ hoàn tất trong 3 năm. Tuy vậy vào tháng 7 năm 1997, Thái Lan gặp khủng khoảng tài chính, kéo theo nhiều nước châu Á vào vòng xoáy khiến cho dự án đã không thu xếp được vốn với ngân hàng, do đó Bách hóa Tổng hợp trở thành bãi đất hoang cho đến năm 1999 trước khi được Vinaconex, một tổng công ty lớn thuộc Bộ Xây dựng đàm phán mua lại.
Ngày 1 tháng 2 năm 2002, Trung tâm Thương mại Tràng Tiền Plaza chính thức đi vào hoạt động trở lại sau hơn 16 tháng thi công khẩn trương với tổng vốn đầu tư lên tới 145 tỷ Đồng do kiến trúc sư người Pháp Claude Cuvelier thiết kế.
Trước đó, trong lúc xây dựng công trình Tràng Tiền Plaza, di tích cư trú triều đại nhà Lê Trung hưng cùng một số di vật khảo cổ đã được tìm thấy tại công trình xây dựng.
Tuy nằm ở vị trí vàng của thủ đô nhưng Tràng Tiền Plaza việc kinh doanh của trung tâm thương mại này không có được thành công như mong đợi, phải tạm đóng cửa nhiều lần để tái cơ cấu, định vị thương hiệu.
chuyenxua.net biên soạn
