Những hình ảnh về Ông Đồ ngày xưa – Phai tàn một thời liệt oanh

Năm 1936, nhà thơ Vũ Đình Liên đã viết một bài thơ nổi tiếng về nghề “viết chữ, câu đối” của những ông đồ trong mỗi dịp Tết với những câu thơ vô cùng xúc động:

Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực Tàu, giấy đỏ
Bên phố đông người qua

Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài:
“Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa, rồng bay”

Ngay từ thời điểm bài thơ ra đời, nghề “ông đồ” với những câu đối đỏ đã trở thành ký ức vàng son trong tâm tưởng của những người hoài cổ. Bởi thời điểm này, chữ nho hầu như đã mất chỗ đứng, không còn được trọng dụng; hệ thống thi cử cũ cũng bị bãi bỏ. Những câu đối đỏ bằng chữ nho đã không còn được ưa chuộng.

Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?

Nhưng ở thập niên 1920, thầy đồ vẫn còn được trọng dụng, ngày Tết nhất định không thể thiếu những câu đối đỏ chữ Hán mực Tàu treo trong nhà. Có thể nói đây là những hình ảnh cuối cùng của thời cực thịnh của ông đồ.

Trong nền khoa cử Nho học, những người học sinh (anh khóa) đã thi qua 3 kỳ thi đỗ Tú Tài (trước 1828 gọi là Sinh đồ) – tên dân gian gọi là ông Đồ. Lúc đó, những sinh đồ tuy là đậu những kỳ thi cấp thấp (hoặc thi không đỗ đạt), nhưng chưa đủ cao để được nhà nước quân chủ bổ làm quan, họ hoặc là phải học thêm để thi những kỳ thi cao hơn được tổ chức sau đó (như là thi Hội và thi Đình), hay là tạm kiếm sống bằng những nghề dạy học (còn gọi là “thầy đồ”), viết thuê,… Trong thời chuyển đổi sang tân học, học chữ Quốc ngữ mà không còn học chữ Hán nữa, những ông đồ không có việc làm đã sinh sống bằng nghề viết chữ thuê, như trong bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên. Lúc đó, nghề viết chữ vẫn là công việc  giúp những nhà nho sắp hết thời vẫn có được thu nhập nuôi sống gia đình. Sau đây là những hình ảnh ông đồ hành nghề viết chữ:

Nhưng rồi sang những năm thập niên 1930, khi nền tân học phát triển, chữ quốc ngữ phổ biến, những câu đối chữ nho ngày Tết dần dần không còn được ưa chuộng, đó chính là thời điểm những ông đồ chính thức thất nghiệp, mất đi kế sinh nhai sau cùng:

Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm;
Mực đọng trong nghiên sầu…

Sau đây là một số hình ảnh ông đồ dạy học, vào thời vẫn còn được trọng dụng trong nền cựu học:

Một số ảnh màu ông đồ được chụp năm 1915 ở Hà Nội. Đây được xem là những tấm ảnh màu (nguyên bản) đầu tiên chụp ở Việt Nam:

Những ông đồ thường để móng tay dài, đó có thể là 1 hình ảnh đặc trưng của ông đồ thời kỳ đầu thế kỷ 20, vì nó được thể hiện trong hình ảnh tranh khắc gỗ thầy đồ cầm bút viết trong cuốn “Kỹ thuật của người An Nam” (Technique du peuple Annamite) của Henri Oger.

Hình ảnh thực tế (hình chụp năm 1915):

chuyenxua.net