Khoảng 80 năm trước, ở Đà Lạt đã có một khu nhà biệt thự vườn, không phải dành cho giới quý tộc, mà hướng tới gia đình đông con và có điều kiện kinh thế khiêm tốn ở Đà Lạt.
Năm 1940, ngay sau khi nhậm chức, Toàn quyền Jean Decoux đã quyết định quy hoạch và chỉnh trang thành phố Đà Lạt. Bên cạnh đó, trước những khó khăn đặt ra đối với chế độ về Pháp nghỉ phép, năm 1941, Toàn quyền Decoux đã yêu cầu Giám đốc Nha Tài chính nghiên cứu phương án xây dựng các khu nhà ở giá rẻ tại các khu nghỉ dưỡng ở Đông Dương, đồng thời yêu cầu Sở Công chính xây dựng dự toán và các bản vẽ thiết kế phù hợp để có thể bán và cho thuê nhà ở mức giá chấp nhận được.
Trước tiên, việc nghiên cứu được tiến hành ở các khu nghỉ dưỡng trên núi như Đà Lạt, Sa Pa, Bạch Mã và Bokor và đặc biệt tập trung vào Đà Lạt. Ngay lập tức ý tưởng được triển khai. Dự án được Khu công chính Trung Kỳ lập, kinh phí dự tính là 650.000 đồng cho 4 hạng mục sau:
– Xây dựng và trang bị nội thất cho các biệt thự: đợt 1 là 30 biệt thự
– Xây dựng đường phố đi lại và một bể nước 300m3
– Cung cấp nước uống
– Cung cấp điện
Cư xá nhà vườn là khu nhà ở giá rẻ được xây dựng ở Đà Lạt và mang tên người đưa ra ý tưởng xây dựng Cư xá Jean Decoux: Phó Đô đốc Jean Decoux, Cao ủy Pháp tại Thái Bình Dương và Toàn quyền Đông Dương.
“Cho phép phụ nữ, trẻ em, người bệnh, những người đang phải chịu đựng sự khắc nghiệt của khí hậu nhiệt đới, có thể nghỉ ngơi, lấy lại sức khoẻ trong khung cảnh đẹp như tranh vẽ của khu nghỉ mát trên núi xinh đẹp của liên bang.
Tạo thuận lợi cho những người có điều kiện kinh tế khiêm tốn, gia đình đông người có thể sở hữu một tài sản nhỏ và một ngôi nhà để nghỉ ngơi ở Đà Lạt.”
Đây là mục đích kép của việc thành lập Cư xá nhà vườn Đà Lạt, mang tên người sáng lập Jean Decoux, Toàn quyền Đông Dương.
30 căn biệt thự được xây dựng đợt 1 cuối năm 1942 bằng ngân sách trung ương. Những ngôi biệt thự có dáng vẻ gợi nhớ đến hình ảnh những ngôi nhà gỗ trên dãy núi An-pơ. 20 biệt thự còn lại được xây dựng tiếp và hoàn thành đầu năm 1944.
Biệt thự dành cho những người có điều kiện kinh tế khiêm tốn, có ít nhất hai con và đảm bảo sức khoẻ sống được ở trên cao. Những biệt thự này sẽ được trang bị nội thất mộc mạc và được cung cấp điện nước.
Tất cả mọi người đều có quyền như nhau, cho dù họ đang làm công việc buôn bán hay kỹ nghệ, công chức hay không phải là công chức. Ưu tiên hàng đầu sẽ được dành cho các gia đình có bốn con trở lên. Giá thuê sẽ từ 50 đồng đến 60 đồng mỗi tháng tùy thuộc vào diện tích nhà.
Ngoài ra, có 50 lô đất với diện tích trung bình 1.200 m2 được bán cho cá nhân vào năm 1942 theo giao kèo mua bán với mức giá 1.500 đồng cho những người đáp ứng các điều kiện sau: Thuế thu nhập dưới 20 đồng; không sở hữu bất kỳ đất đai nào ở Đà Lạt, thuộc tỉnh Lâm Viên, ở Đồng Nai Thượng hoặc trong số các khu nghỉ mát trên cao ở Đông Dương. Người có nhu cầu mua có thể gửi đơn đến Công sứ – Đốc lý Đà Lạt. Danh sách người có nhu cầu mua được chốt vào này 01 tháng 10 năm 1942. Người mua có gia đình đông nhất hoặc điều kiện kinh tế khiêm tốn nhất được ưu tiên.
Điều kiện mua đất như sau:
– Phải thanh toán một lần duy nhất trong vòng một tháng kể từ khi mua.
– Phải xây dựng một biệt thự có vườn bao quanh, lựa chọn trong số 6 nhà mẫu, trong vòng một năm từ khi mua.
– Cấm bán lại trước mười năm, trừ trường hợp đặc biệt do chính quyền xem xét. Việc chuyển nhượng chỉ có thể diễn ra trong trường hợp đặc biệt và ngay cả sau khi hết thời hạn mười năm cũng phải nhượng cho những người có cùng hoàn cảnh như quy định ở trên.
– Cấm cho thuê mà không có sự đồng ý của chính quyền cả về nguyên tắc cho thuê và giá thuê.
– Cấm sở hữu nhiều hơn một lô trong cư xá này.
Thành phố Đà Lạt đảm bảo cung cấp điện, nước uống cho các biệt thự này bằng các máy nước. Một bể chứa ngầm 60 m3 sẽ được những người mua xây dựng để đáp ứng các nhu cầu khác về nước.
Hình ảnh 6 nhà mẫu, kèm theo sơ đồ bản vẽ và giá xây dựng:
Cư xá nhà vườn Jean Decoux cùng các công trình khác trong tổng thể quy hoạch theo Nghị định của Toàn quyền Đông Dương ngày 26 tháng 4 năm 1943 hoàn thành, giúp cho Đà Lạt vào thời điểm do trở nên phát triển rực rỡ với đầy đủ các tiện ích của một thành phố nghỉ dưỡng hấp dẫn ở Đông Dương, không chỉ cho người khá giả mà còn dành cho cả những gia đình có điều kiện kinh tế khiêm tốn.
Tác giả: Đỗ Hoàng Anh – Trung tâm lưu trữ quốc gia I