Câu chuyện về bức tượng “Nữ Thần Tự Do” ở Việt Nam từng được gắn trên Tháp Rùa (Hà Nội)

Bức tượng Nữ Thần Tự Do nằm ở hải cảng New York khánh thành từ năm 1886 và nổi tiếng toàn thế giới cho tới nay. Xuất hiện sau đó chỉ 1 năm (1887), ở Hà Nội – Việt Nam cũng đã từng có tượng Nữ Thần Tự Do giống với phiên bản tượng Nữ Thần ở Mỹ, nhưng nhỏ hơn 16 lần.

Phiên bản gốc, tượng Nữ Thần Tự Do là món quà của chính phủ Pháp tặng nước Mỹ nhân dịp kỷ niệm ngày Quốc khánh Mỹ 4/7/1884, nhưng phải hai năm sau mới được hoàn thành xong và khánh thành vào lễ quốc khánh Hoa kỳ ngày 28/10/1886 ở đảo Liberty thuộc New York. Người thực hiện là điêu khắc gia Frédéric Auguste Bartholdi. Tượng đúng ra mang tên “Tự do Soi Sáng Thế giới” với biểu hiệu tượng là một người phụ nữ mặc áo choàng rộng đại diện cho Nữ thần La mã mang tên Libertas, đầu đội vương miện có bẩy tia dài và nhọn tượng trưng cho nguồn sáng tỏa chiếu ra khắp bẩy đại dương (7 đại dương hiểu theo nghĩa hiện đại là: Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Bắc Băng Dương, biển Địa Trung Hải và vịnh Mexico), và 7 châu (Châu Phi, Châu Á, Châu Âu, Châu Úc, Châu Nam Cực, Bắc Mỹ, Nam Mỹ), tay phải giương cao một bó đuốc, trong tay trái ôm một tấm bảng có ghi ngày độc lập Hoa Kỳ (4/7/1776). Tượng này cao 46m, dưới chân tượng có sợi xích sắt chặt đứt đoạn hàm ý chống lại ách nô lệ. Tượng là một biểu tượng cho Tự do và cho Hợp Chủng Quốc: một dấu hiệu đón chào tất cả những người di dân từ khắp nơi đến đất hứa.

Khi làm tượng Nữ thần, ngoài tượng chính, và một phiên bản khác kích thước cao hơn 11m đặt ở trên đảo Grenelle, sông Seine, Paris, điêu khắc gia Bartholdi có làm một số phiên bản gốc nhỏ có kích thước cỡ 2.85m (tỷ lệ 1/16 so với tượng chính), trong số đó, một bản đặt trong vườn Luxembourg, Paris, và một phiên bản nhỏ cùng cỡ được cho lên tàu mang sang Việt Nam để dự tham dự Hội chợ Đấu xảo Hà Nội (khu đất ngày nay là Cung văn hóa Hữu Nghị Việt – Xô) vào năm 1887.

Sau khi chinh phục được vùng Đông Dương, và có Hòa ước Patenôtre vào năm 1884 (hòa ước Giáp Thân), chính phủ Pháp muốn tổ chức một cuộc đấu xảo/triển lãm (thời đó hai chữ đấu xảo được hiểu theo nghĩa là triển lãm). Địa điểm là một khu đất cỏ trống rộng, nơi thường được tổ chức thi Hương vào những nãm có cuộc thi. Cuộc triển lãm có mục đích phô trương sự văn minh, kỹ thuật tân tiến của Pháp cùng ý đồ “khai hóa”, mang ánh sáng văn minh soi sáng dân thuộc địa qua tượng “Tự Do soi sáng Thế giới”.

Sau cuộc triển lãm năm 1887, khu đất trống phải trả lại cho trường thi Hương diễn ra cứ bốn nãm một lần, tượng được hội Bắc kỳ tương tế (Fraternite Tonkinoise) mượn tạm để khánh thành trụ sở, sau đó tượng được Pháp trao lại cho cho chính quyền Hà Nội, và được mang đặt tại quảng trường bốn tòa nhà, nơi có một vườn hoa mới làm giữa bốn tòa nhà được dùng làm tòa Thị chính, Kho bạc, nhà Bưu điện, và phủ Thống sứ , nơi này sau đó được mang tên là vườn hoa Chí Linh (nơi hiện nay có tượng đài Lý Thái Tổ và mang tên công viên Lý Thái Tổ).

Khi chính phủ bảo hộ muốn mang tượng ông Paul Bert – ông Thống sứ Bắc kỳ đầu tiên đã qua đời vào ngày 11/11/1886, chỉ sau 7 tháng nhậm chức Thống sứ – từ Pháp qua để kỷ niệm Quốc Khánh nước Pháp (14 tháng 7, 1890), họ muốn đặt tượng ông Paul Bert tại vườn hoa Chí Linh, vì vậy tượng Nữ Thần phải mang đi chỗ khác.

Tượng Paul Bert đặt tại vườn hoa, thay cho tượng Nữ Thần đã được dời ra Tháp Rùa

Trong khi chờ đợi một chỗ đặt, tượng Nữ thần phải đứng trên bãi đất đâu đó. Một kỹ sư Pháp tên Daurelle đề nghị đặt tượng ngay trên nóc Tháp Rùa ở Hồ Hoàn Kiếm. Tháp Rùa này cũng mới vừa được cho xây dựng vào năm 1886, bên trên gò Rùa mà thời xưa vua Lê Thánh Tômg đã cho dựng Điếu Đài để câu cá.

Tượng “Bà Đầm Xòe” gắn trên đỉnh Tháp Rùa

Tượng Nữ thần (người dân Hà Nội gọi là tượng Bà Đầm Xòe) đứng trên nóc Tháp Rùa, quay mặt về vườn hoa Chí Linh/vườn hoa Paul Bert/Ngân hàng Đông Dương gần cạnh đó.

Vườn hoa Paul Bert còn được gọi là vườn hoa Nhà kèn, vì ở đấy có một nhà bát giác mà hàng tuần đội kèn đồng của dàn quân nhạc Pháp ra đó biểu diễn.

Những chi tiết này được viết rõ trong cuốn “Le vieux Tonkin” (Bắc kỳ cổ xưa) của Claude Bourrin, viết về xứ Bắc trong thời điểm từ 1890 đến 1894 (nhà in IDEO, Hà Nội, 1941, tr. 48-49).

Như vậy bức tượng Nữ thần này nằm trên đỉnh Tháp rùa khoảng năm 1890, và được tháo xuống sau đó khoảng vài chục năm vì bị sự phản đối và chỉ trích nặng nề của người dân địa phương và cả một số giới chức Pháp. Có thông tin nói rằng tượng bị tháo khỏi Tháp Rùa năm 1896, nhưng trong bức hình chụp năm 1908 dưới đây của nữ nhiếp ảnh gia người Anh Gabrielle Maud Vassal (1880-1959), vẫn thấy rõ còn bức tượng trên đỉnh tháp Rùa.

Sau khi được gỡ khỏi tháp, tượng Nữ Thần được chuyển đến vườn hoa Neyret ở phía đông hồ Hoàn Kiếm (này là Vườn Hoa Cửa Nam gần Thư viện Quốc gia) cho đến năm 1945. Tượng vào thời điểm đó được mệnh danh là Tượng Đài Công Lý (Monument de La Justice).

Bức tượng đặt trong vườn hoa Neyret (vườn hoa Cửa Nam)

Vào ngày 1 tháng 8, 1945, tượng Nữ thần (và một số tượng khác kể cả tượng Paul Bert) bị kéo đổ do lệnh của ông Trần Văn Lai, thị trưởng đầu tiên người Việt của Hà Nội, thời chính phủ Trần Trọng Kim. Bản tin trên báo Đông Pháp ngày 2/8/1945 cho biết, pho tượng Paul Bert bị kéo đổ lúc 9 giờ 10 phút, “Bà đầm xoè” bị giật đổ lúc 9 giờ 45 phút ngày 1/8/1945. Riêng bức tượng bán thân Pasteur vẫn còn đến ngày hôm nay, nằm tại vườn hoa Pasteur.

Những tượng đồng bị kéo đổ này được mang cất vào trong kho phế vật của sở Lục lộ thành phố Hà Nội từ năm 1945. Vào năm 1949, chùa Thần Quang thuộc làng Ngũ Xã khởi công dự án đúc tượng phật A Di Ðà.

Tài liệu cho biết trong ba năm chuẩn bị đúc tượng (1949-1952), chùa đã kêu gọi khách thập phương đóng góp nhiều đồ đồng để đúc tượng nhưng vẫn không đủ số lượng nên đã đến xin chính quyền ban cho những tượng đồng trong kho của sở Lục lộ Thành phố, và ông thị trưởng thành phố đã chấp thuận cho chùa Thần Quang tất cả số tượng đồng trong kho, trong số đó có cả tượng Nữ thần và tượng Paul Bert.

Ngày 26 tháng 10 năm 1952, số đồng thu thập đủ loại và từ nhiều tượng kể cả tượng Nữ thần và tượng Paul Bert được đun nóng chảy rồi đổ vào khuôn để đúc tượng A Di Đà cho chùa Thần Quang, làng Ngũ Xã. Pho đại tượng Phật A Di Đà ở chùa Thần Quang này có tư thế ngồi bằng. Tượng có chiều cao 3.95 m, chu vi phần dưới là 11.6m, chu vi toà sen (bệ tượng) là 15m, tổng cộng trọng lượng là khoảng trên dưới 10 tấn.

Tượng Phật A Di Đà, được đúc đồng từ các tượng đã bị kéo đổ ở Hà Nội năm 1945

Phiên bản Tượng Nữ thần “Tự Do soi sáng Thế giới” được Pháp tặng cho Việt Nam vào năm 1887, qua nhiều thăng trầm di chuyển nhiều lần, rồi nằm trong bóng tối nhà kho hơn bảy năm trời, sau cùng tượng đã bị nấu chảy để lấy đồng đúc tượng A Di Đà vào năm 1952. Như vậy tổng cộng tượng Tự do đã hiện diện ở Hà Nội, Việt Nam được khoảng 65 năm (1887-1952)

20 năm sau tượng “Bà Đầm Xòe” ở Hà Nội, ở phía Nam cũng có một tượng Nữ Thần Tự Do khác. Đó là khoảng giữa thập niên 60 của thế kỷ 20, chính quyền địa phương ở Cần Đước – Tân An (nay là tỉnh Long An) đã dựng lên tại trung tâm quận lỵ phiên bản tượng Nữ thần Tự do bằng bê tông cao khoảng 4m, đặt trên bệ xi măng cao khoảng 2m. Dĩ nhiên bức tượng bê tông này không thể đẹp bằng phiên bản của Pháp làm bằng đồng, nhưng kích thước thì lớn hơn nhiều.

Bức tượng được đặt ở chính giữa quảng trường trước chợ Cần Đước, cạnh khu hành chính quận, cách Trường Trung học Cần Đước khoảng 100m. Nhưng chỉ được khoảng 4,5 năm thì bức tượng này đã bị hạ xuống để nhường chỗ cho tượng đài “Tổ quốc ghi ơn” như trong hình sau

Nơi dựng phiên bản tượng Nữ thần Tự do ngày nào giờ là trụ sở UBND thị thị trấn Cần Đước, huyện Cần Đước.

chuyenxua.net biên soạn
Theo tư liệu của tác giả Sóng Việt Đàm Giang

Xem thêm

Comments

  1. Như thế có thể hiểu là Tháp Rùa được người Pháp xây năm 1886. Nhìn là thấy kiến trúc phương Tây. Chuyện một Hoa kiều nào đó táng hài cốt vào đó, nếu có, thì chỉ là táng cốt mà thôi, chứ không phải họ xây nên cả cái tháp đó. Vài chục năm gần đây có “phát hiện” cho rằng Tháp Rùa do một người Tàu xây mà có. Hoá ra đó là sự hiểu lầm hoặc tìm hiểu không đến nơi đến chốn.

Ghi ý kiến của bạn:

Please enter your comment!
Please enter your name here

Xem thêm

Hình ảnh bên trong Đài truyền hình Sài Gòn (THVN9) và những chiếc Ti-vi đầu tiên ở Việt Nam thập niên 1960

Kênh truyền hình quốc gia của miền Nam xưa có tên chính thức là Đài Truyền hình Việt Nam, hay còn gọi là Đài Truyền hình Sài Gòn (Vietnam Television Studio), phát sóng trên băng tần số 9 nên thường được gọi tắt là THVN9. Sau đây mời các bạn...

Video quay cảnh đoàn tàu lộn ngược hơn 120 năm trước, kỳ quan đường phố của nước Đức

Video đoàn tàu lộn ngược đầu thế kỷ 20 ở Đức Thước phim quay hệ thống "đoàn tàu lộn ngược" bên trên được quay đã hơn 120 năm trước tại Đức, đã được tinh chỉnh lên thành chất lượng 4K, chống rung và phủ màu, bằng công nghệ video kỹ...

Lịch sử những Hội quán người Hoa, chùa người Hoa ở Sài Gòn – Chợ Lớn

Trong suốt lịch sử di cư của người Trung Hoa trên thế giới, bang hội đầu tiên xuất hiện vào cuối thế kỷ 18, trên cơ sở nhu cầu và quyền lợi thiết thân của chính họ. Dần dần, hệ thống bang được pháp luật ở nước sở tại...

Nhà thờ Chánh Tòa Đà Lạt (Nhà thờ Con Gà) – Nơi gắn liền với kỷ niệm đẹp của người Đà Lạt và du...

Nhà thờ chánh tòa Đà Lạt là nhà thờ chính của giáo phận Đà Lạt, được khởi công xây dựng ngày 19/7/1931, khánh thành ngày 25/1/1942. Suốt 80 năm qua, Nhà thờ chánh tòa Đà Lạt (tên chính thức là Nhà thờ chính tòa Thánh Nicôla Bari, còn có tên...

Ca sĩ Bảo Yến – Đỉnh cao của làng nhạc Việt trong nước thập niên 1980

Ca sĩ Bảo Yến là gương mặt nổi bật nhất của nhạc nhẹ Việt Nam thời điểm sau năm 1975. Thời vàng son của tiếng hát Bảo Yến là trong thập niên 1980, thời điểm cô trở thành ngôi sao ca nhạc sáng chói nhất của thị trường nhạc...

Tuyển chọn 50 tấm ảnh màu đẹp nhất của Sài Gòn xưa (phần 2)

Bộ sưu tập 50 tấm ảnh màu đẹp nhất của Sài Gòn trước năm 1975 (bài thứ 2), được tuyển chọn từ hàng ngàn tấm ảnh xưa. Thập niên 1960-1970, cho dù vùng ven Sài Gòn vẫn có rất nhiều những khu phố nghèo và tràn ngập người nhập cư...

Việc soạn Sách giáo khoa bậc Tiểu học ở miền Nam trước 1975 diễn ra như thế nào

Có nhiều người thắc mắc về việc biên soạn sách giáo khoa tiểu học ở miền Nam trước năm 1975 là như thế nào. Vấn đề này đã được nhắc tới một cách chi tiết trong cuốn Giáo Dục Phổ Thông Miền Nam (1954-1975) của các tác giả Ngô...

Nhớ về Chợ Cũ ở trung tâm Sài Gòn xưa (đại lộ Hàm Nghi, đường Võ Di Nguy)

Chợ Cũ là tên gọi của khu chợ nằm giữa tứ giác các đường ngày nay là Nguyễn Huệ, Ngô Đức Kế, Hải Triều và Hồ Tùng Mậu. Tuy nhiên thực tế thì có còn lan rộng hơn, ra phía các đường Hàm Nghi, Huỳnh Thúc Kháng và Tôn...

Vũng Tàu năm 1967-1968 qua bộ ảnh của Terry Maher

Từ thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, phố biển Vũng Tàu (còn được gọi là Cap Saint Jacques) trở thành địa điểm đi nghỉ quen thuộc tầng lớp thượng lưu ở phía Nam, tuy nhiên cơ sở hạ tầng ở đây còn khá hoang sơ. Đến thời đệ...

Những dòng xe nổi tiếng thế giới trên đường phố Sài Gòn trước 1975 qua loạt ảnh xưa

Hình ảnh quen thuộc mà chúng ta thường thấy trong những tấm ảnh chụp Sài Gòn ngày xưa là những con đường có hàng cây rợp mát, những thấp thoáng áo dài tung bay, và đặc biệt là từng dòng xe nối đuôi nhau trên phố phường nhộn nhịp. Từ...