Lịch sử trăm năm chợ Bến Thành – Tuyển chọn hình ảnh đẹp đời thường trước chợ Bến Thành năm xưa

Nhiều người, kể cả không phải dân Sài Gòn, đều biết đến ngôi chợ nổi tiếng nhất của Sài Gòn từ vài thế kỷ nay, đó là Chợ Bến Thành.

Chợ Bến Thành hiện nay đã được khởi công xây dựng từ năm 1912 đến cuối tháng 3 năm 1914 thì hoàn tất, với sự góp vốn của công ty Hui Bon Hoa do những người con của ông Huỳnh Văn Hoa (Chú Hỏa) điều hành. Xung quanh chợ Bến Thành ngày nay vẫn còn những dãy nhà cũ xây cùng thời với chợ Bến Thành vốn thuộc sở hữu của công ty Hui Bon Hoa.

Dãy nhà bên cạnh chợ Bến Thành là tài sản của “Chú Hỏa” năm xưa

Không lâu sau khi được khánh thành, chợ Bến Thành mới đã trở thành biểu tượng của thành phố Sài Gòn cho đến tận ngày nay. Chợ mới và khu vực xung quanh quảng trường trước nhà ga xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho (Ga Sài Gòn cũ, nay là công viên 23/9) trở thành trung tâm sinh hoạt của người dân Sài Gòn. Nếu như khu Catinat, Charner sang trọng mà người Pháp tập trung cho các sinh hoạt của họ, thì khu chợ Bến Thành mới là trung tâm sinh hoạt của người Việt, Hoa, Ấn và trở thành khu thương mại sầm uất.

Năm 1918, học giả Phạm Quỳnh có chuyến du hành vào Nam Kỳ và ông đã mô tả cảm nhận của mình khi nhìn thấy chợ Bến Thành vừa mới xây được vài năm như sau:

Chợ Mới Sài Gòn có cái nhà chòi ở giữa thật là vĩ đại, vừa cao vừa vững vàng lực lưỡng, coi như một cái pháo đài vậy. Mà trong chợ thì rộng mênh mông, chợ Đồng Xuân Hà Nội chẳng thấm vào đâu. (Một Tháng Ở Nam Kỳ – Phạm Quỳnh)

Tuy nhiên có một điều lạ, là dù cái tên Chợ Bến Thành rất quen thuộc với người Sài Gòn suốt hơn 200 năm qua, đã được nhắc đến trong nhiều câu ca dao, nhưng cho đến năm 1975, cái tên này không được sử dụng chính thức trong văn bản. Xem lại các tấm bưu ảnh, bưu thiếp cùng các văn bản xưa của người Pháp, không có chỗ nào ghi tên chợ Bến Thành cho ngôi chợ hiện nay lẫn ngôi chợ cũ trên đường Nguyễn Huệ.

Trước khi Chợ Mới được xây, trên bưu tiếp cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, Chợ Cũ được người Pháp gọi là chợ trung tâm, chợ chính (marché central). Thậm chí chỉ ghi chợ, thỉnh thoảng là Chợ Sài Gòn (Le marché de SAIGON).

Nhìn lại các tấm ảnh xưa, cả Chợ Cũ lẫn Chợ Mới, cho đến năm 1975, chưa bao giờ có tấm biển hiệu ghi tên chợ Bến Thành, ngoại trừ một giai đoạn ngắn sau năm 1963 có bảng ghi tên chợ Quách Thị Trang (là người đã hy sinh khi chống tổng thống Ngô Đình Diệm), nhưng sau đó cũng bị gỡ xuống. Chỉ đến sau năm 1975 thì bảng tên Chợ Bến Thành mới được dựng lên.

Trước Chợ Bến Thành có một bùng binh rộng, gọi là Công Trường Diên Hồng, nơi có tượng Trần Nguyên Hãn nổi tiếng, sau năm 1963 còn có thêm tượng Quách Thị Trang:

Bên cạnh công trường có một bến xe buýt công quản ở trong hình bên dưới:

Dãy nhà trong hình được xây cùng lúc với Chợ Bến Thành

Năm 1914, cùng với chợ Bến Thành, người Pháp cũng cho xây dựng một tòa nhà trụ sở công ty Hỏa Xa ngay chợ Bến Thành. Tòa nhà này đến nay vẫn còn ở số 136 Hàm Nghi, trở thành trụ sở của ngành đường sắt.

Đối diện với chợ Bến Thành và trụ sở Hỏa Xa là nhà ga xe lửa đã có trước đó từ khá lâu:

Nhà ga ở bên trái hình. Bên phải là đường Lê Lai

Ở liền kề với ga xe lửa và chợ Bến Thành còn có 1 bến xe ngựa, phục vụ cho người dân đi chợ và đi buôn từ vùng ven, hoặc là để trung chuyển hành khách đi xe lửa:

Trước chợ Bến Thành cũng đã từng có một cầu bộ hành dành cho người đi bộ có thể tránh khỏi dòng xe cộ đông đúc ở trước chợ:

Từ cầu bộ hành nhìn về đại lộ Trần Hưng Đạo:

Sau đây, mời các bạn xem lại những hình ảnh xưa của chợ Bến Thành.

Một số ảnh xe cộ đông đúc trước chợ Bến Thành:

Một số hình ảnh đời thường khác ở chợ Bến Thành:

Đường Thủ Khoa Huân, nhìn từ ngã ba Lê Thánh Tôn – Thủ Khoa Huân, đằng trước Cửa Bắc chợ Bến Thành


Hình ảnh hiếm hoi chụp bên trong chợ Bến Thành

Nhắc đến chợ Bến Thành, không thể không nhắc đến ngôi chợ Bến Thành cũ  nằm ở vị trí đường Nguyễn Huệ ngày nay, bởi vì trước khi chợ Bến Thành được xây năm 1912, thì đã có một chợ Bến Thành khác, đã có từ thời vua Gia Long chưa lên ngôi. Năm 1788, khi Nguyễn Ánh tái chiếm được Gia Định từ quân Tây Sơn, liền cho xây dựng thành quách để phòng vệ, đó là thành Phiên An (Thành Quy). Sau này thành Quy (còn gọi là thành Bát Quái) bị phá hủy sau loạn Lê Văn Khôi, vua Minh Mạng cho xây dựng lại một thành khác có quy mô nhỏ hơn, là thành Gia Định (Thành Phụng).

Bên ngoài thành Gia Định là dòng sông Bến Nghé, có một bến sông (ngày nay là Bến Bạch Đằng) để cho khách vãng lai và quân nhân vào thành, vì vậy mà được gọi là Bến Thành (tức bến trước khi vào thành); gần sát bến này có một khu chợ (ở vị trí đường Nguyễn Huệ – Hàm Nghi ngày nay) vì thế mà chợ này cũng được gọi là “chợ Bến Thành”. Đây là khu chợ sầm uất nhất Sài Gòn từ đó cho đến tận đầu thế kỷ 20, kéo dài hơn một thế kỷ.

Trong suốt thời gian đó, chợ Bến Thành cũ đã có 2 lần bị san bằng, rồi lại được hồi sinh mạnh mẽ. Lần đầu là sau loạn Lê Văn Khôi năm 1835, lần thứ 2 là Pháp chiếm thành Gia Định năm 1859.

Khu Chợ Cũ ngày xưa là khu đất nằm giữa 4 con đường hiện nay là Nguyễn Huệ – Ngô Đức Kế – Hồ Tùng Mậu – Hải Triều

Ngay sau khi Pháp chiếm được Sài Gòn và bắt đầu quy hoạch thành phố theo kiểu Tây phương, người Pháp đã cho khôi phục lại chợ Bến Thành, không nằm ở vị trí gần cột cờ Thủ ngữ nữa mà lùi vào bên trong, ở khu vực giữa 4 đường hiện nay là Ngô Đức Kế, Nguyễn Huệ, Hồ Tùng Mậu và Hải Triều. Từ sông Sài Gòn nhìn vô, chợ bên tay trái nhìn ra kinh chợ Vải (hay kinh Charner, sau này bị lấp thành đại lộ Charner, nay là đường Nguyễn Huệ).

Chợ Bến Thành vào thế kỷ 19, ở vị trí đường Nguyễn Huệ hiện nay

Ngôi chợ xây dựng rất nhanh và hoạt động từ năm 1860 với năm gian cột gỗ, mái lá. Sau khi được xây dựng lại, chợ cũ Bến Thành ngay lập tức tấp nập, ghe thuyền các nơi đổ đến mua bán chật kênh Charner trước chợ và rạch Cầu Sấu (nay là Hàm Nghi) góc trái sau chợ, là hai đường nước chở hàng hóa và khách đi chợ.

Chợ Cũ trên đường Charner năm 1895

Năm 1887, kinh Charner bị lấp thành đại lộ Charner (dân lúc đó gọi là đường Kinh Lấp, từ năm 1955 đổi tên thành đại lộ Nguyễn Huệ). Hai bên đường, nhà cửa người Việt, Hoa, Ấn, Miên… san sát, buôn bán sầm uất đến mức xung quanh chợ là hàng loạt nhà hàng, khách sạn, thậm chí cả tòa soạn báo.

Kinh Lớn, sau này trở thành đại lộ Charner – Nguyễn Huệ

Đầu đường bên trái hình là tháp nhọn Doudart de Lagrée. Lúc này chưa có Dinh Xã Tây, sau này tháp nhọn được dời về đầu đường Bonard để xây dựng Dinh Xã Tây.

Năm 1894, ý định xây chợ mới được mang ra bàn thảo để thay thế ngôi chợ cũ đã xuống cấp. Nhưng lúc đó thành phố cũng đang có các công trình xây dựng quan trọng khác là tòa thị chính, nhà hát thành phố. Vì tốn phí cho những việc này quá lớn nên việc xây dựng một ngôi chợ mới kiên cố hơn vẫn chưa được xem xét.

Tuy nhiên sau đó ngôi chợ ngày càng cũ nát, cùng với đó là kinh Chợ Vải nhiều rác bốc mùi hôi thối ngay trước Dinh Xã Tây (Tòa thị chính) đến mức cư dân xung quanh làm đơn phản đối lên Hội đồng TP Sài Gòn lúc ấy.

Chợ cũ bên bờ kênh, bên phải là đường Vannier (nay là Ngô Đức Kế), bên trái là đường Phủ Kiệt, nay là Hải Triều

Chợ Cũ. Khi này kênh đã bị lấp và Dinh Xã Tây đã được xây ở đầu đại lộ Charner

Đến đầu thế kỷ 20, chợ bị trải qua nhiều cơn bão, hỏa hoạn, có nguy cơ hỏa hoạn cao ảnh hưởng đến xung quanh, có thể bị sụp đổ bất kỳ lúc nào. Để tránh tai họa, người ta phải phá chợ, chỉ còn gian hàng thịt có mái tôn nhẹ nên để lại. Đồng thời, chính quyền cũng khẩn cấp xây dựng chợ mới, tìm lựa chọn một địa điểm để xây cất để phục vụ nhu cầu buôn bán sầm uất ngày càng phát triển. Chợ Bến Thành mới được xây dựng năm 1912 và hoàn thành trong 2 năm.

Địa điểm được lựa chọn nằm gần ga xe lửa lúc đó, tức là địa điểm chợ Bến Thành ngày nay, lúc đó chỉ là ao đầm. Ngôi chợ cũ được giải tán, chỉ còn lại 1 trong 5 gian cũ lợp tôn và vài quầy hàng, và vị trí đó được người Sài Gòn quen gọi là Chợ Cũ, tiếp tục sống đến tận hôm nay, hơn 1 thế kỷ.

Khu Chợ Cũ năm 1890. Đây là góc đường Canton và Rue d’Adran (nay là góc Hàm Nghi – Hồ Tùng Mậu). Tòa nhà giữa ảnh nay là tiệm Như Lan. Góc bên phải ảnh là vị trí của Bitexco ngày nay

Một ảnh khác của Canton – d’Adran. Đến năm 1920 thì đường Hàm Nghi mới mang tên Somme. Nhà bên trái là vị trí của Như Lan ngày nay

Đến cuối năm 2021, chính quyền mới có quyết định giải tỏa hoàn toàn khu chợ cũ.

Khu vực Chợ Cũ

chuyenxua.net biên soạn

Xem thêm

Comments

Ghi ý kiến của bạn:

Please enter your comment!
Please enter your name here

Xem thêm

Nguyên tắc sử dụng dấu “gạch-nối” trong văn bản Tiếng Việt ngày xưa

Khi đọc sách báo miền Nam trước năm 1975, chúng ta dễ dàng bắt gặp các chữ ghép được nối với nhau bằng “gạch nối”. Ví dụ như “dinh độc-lập”… Những thế hệ học trò được dạy dỗ trước năm 1975 tại miền Nam đều thuộc nằm lòng các nguyên...

Những công trình nổi tiếng Sài Gòn xưa – Kỳ 1: Opera House – Nhà hát đầu tiên của Sài Gòn, từng là trụ...

Nhà hát Thành phố ở Sài Gòn ᴄó mặt tiền hướnɡ ra Cônɡ trườnɡ Lam Sơn νà đườnɡ Tự Dᴏ (nay là Đồnɡ Khởi). Nằm ở một νị trí thuận lợi tại trunɡ tâm thành phố, nhà hát đượᴄ xеm là nhà hát trunɡ tâm, đa nănɡ ᴄhuyên tổ...

Nhạc sĩ Nguyễn Đức và những người học trò nổi tiếng: Danh ca Hoàng Oanh, Thanh Lan, Phương Hồng Quế, Phương Hoài Tâm…

Trong làng văn nghệ Sài Gòn trước 1975, đi cùng với sự phát triển ồ ạt của tân nhạc, nhu cầu thưởng thức âm nhạc rất lớn, từ đó có nhiều lớp đào tạo ra sĩ ra đời, như lớp nhạc Lê Minh Bằng, Tùng Lâm, Bảo Thu, Ban...

Cách đặt tên đường ở Sài Gòn giai đoạn 1955-1975

Từ khi Pháp chiếm được toàn cõi Nam kỳ từ năm 1863 cho đến năm 1954, hầu hết các tên đường ở Sài Gòn và các đô thị khác đều mang tên Tây, là tên của những sĩ quan người Pháp. Tuy nhiên, trước năm 1954 cũng đã có...

Bộ sưu tập ảnh xưa của nữ ca sĩ xinh đẹp Minh Hiếu – “Bóng hồng” một thuở trong làng nhạc 60 năm trước

Thập niên 1960, ngoài giọng hát trầm và lạ, nữ ca sĩ Minh Hiếu còn có nhan sắc kiều diễm, được nhận xét là có khuôn mặt đẹp tựa như nữ tài tử nổi tiếng Hollywood là Elizabeth Taylor. Nữ ca sĩ Minh Hiếu tên thật là Nguyễn Thị Minh...

Ý nghĩa của những chữ CEE trên các trạm biến áp rất quen thuộc với người Sài Gòn

Nếᴜ bạn là nɡười Sài Gòn, hᴏặᴄ ɡắn bó νới đườnɡ ρhố Sài Gòn tɾᴏnɡ 1 νài năm, ᴄhắᴄ hẳn sẽ thườnɡ xᴜyên bắt ɡặρ nhữnɡ tɾạm biến áρ xây thеᴏ kiểᴜ kiến tɾúᴄ Pháρ xưa ᴄó in dònɡ ᴄhữ CEE (kèm thеᴏ đó ᴄó thể là năm xây...

Hình ảnh kẹt xe trên đường phố Sài Gòn xưa trước 75

Đường phố quá tải các phương tiện giao thông, kẹt xe kéo dài, vốn là "đặc sản" của Sài Gòn trong nhiều năm qua mà bất kỳ ai sống ở thành phố này cũng đều phải trải qua mỗi ngày. Điều này là tất yếu bởi vì tốc độ...

Đôi nét về ca sĩ Anh Tú – Giọng hát quen thuộc của làng nhạc hải ngoại thập niên 1990

Nhữnɡ nɡười yêᴜ nhạᴄ thế hệ 7x-8x (là nhữnɡ nɡười sinh ɾa tɾᴏnɡ 2 thậρ niên 1970-1980), ᴄó lẽ khônɡ ai là khônɡ biết đến ɡiọnɡ ᴄa Anh Tú - tiếnɡ hát ɡắn bó νới một thời thanh xᴜân đáng nhớ, vào nhữnɡ năm thánɡ đầᴜ ᴄủa thậρ niên...

“Mời người lên xe, về miền quá khứ” – Phần 3: Sài Gòn năm 1957

Tiếp theo 2 phần trước, giới thiệu những hình ảnh Sài Gòn được chụp trong 2 năm 1955, 1956. Đến năm 1957, lúc này miền Nam bắt đầu ổn định về chính trị và không có quá nhiều sự kiện nổi trội, và hình ảnh của Sài Gòn trong năm...

Nghệ sĩ guitar Vô Thường và ngón đàn tay trái tuyệt kỹ

Nhữnɡ nɡười thíᴄh nɡhе nhạᴄ ɡuitar và nhạᴄ trữ tình, ᴄó lẽ khônɡ ai là khônɡ biết đến nɡhệ sĩ Vô Thườnɡ. Lúᴄ sinh thời ɡiáᴏ sư Trần Văn Khê đã từnɡ nhận xét: “Tiếnɡ đàn ᴄó sứᴄ hấp dẫn lạ thườnɡ, nɡhе ᴄâu đầu muốn nɡhе tiếp ᴄâu sau,...