Nhạc sĩ – Nhà thơ Nguyễn Đình Toàn và 2 ca khúc bất tử: Tình Khúc Thứ Nhất – Em Đến Thăm Anh Đêm 30

Nhà văn – nhà thơ – nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn vừa trút hơi thở cùng vào lúc 7 giờ 15 phút tối ngày 28 tháng 11 năm 2023. Hưởng Thọ 87 tuổi. Ông sinh năm 1936 ở huyện Gia Lâm thuộc tỉnh Bắc Ninh. Ông bước vào nghiệp văn rất sớm với bút hiệu là Tô Hà Vân. Năm 1954, ông di cư vào Nam và trở thành biên tập viên đài phát thanh Sài Gòn. Thời gian sau này ông viết văn, thơ với tên thật là Nguyễn Đình Toàn chứ không dùng bút hiệu cũ nữa.

Trong làng văn học nghệ thuật miền Nam trước 1975, nhà văn – nhà thơ Nguyễn Đình Toàn đã đóng góp nhiều sáng tác dưới nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch nói, bút ký. Tác phẩm Áo mơ phai đoạt Giải Văn học Nghệ thuật của VNCH năm 1973. Nguyễn Đình Toàn đã viết nhiều truyện dài đăng thành nhiều kỳ trên các báo chí miền Nam xưa như tạp chí Văn, Văn Học và các nhật báo như Tự Do, Chính Luận, Xây dựng, và Tiền Tuyến. Ngoài ra, từ thập niên 1960, nhà thơ Nguyễn Đình Toàn được biết đến trong âm nhạc khi là người viết lời cho 2 ca khúc nổi tiếng của nhạc sĩ Vũ Thành An là Em Đến Thăm Anh Đêm 30 và Tình Khúc Thứ Nhất. Trong đó, Tình Khúc Thứ Nhất được xem là ca khúc đầu tay của Vũ Thành An. Dù nhạc sĩ này đã sáng tác nhạc từ thời còn đi học, nhưng Tình Khúc Thứ Nhất là ca khúc đầu tiên của ông được công chúng biết tới.

Đó là năm 1965, Tình Khúc Thứ Nhất được chính nhà thơ Nguyễn Đình Toàn hát lần đầu tiên trên Đài Phát thanh Sài Gòn trong chương trình Nhạc Chủ Đề mà ông phụ trách và nhận được sự tán thưởng nồng nhiệt của thính giả bấy giờ. 

Nhạc sĩ Vũ Thành An kể lại rằng ca khúc này được ông sáng tác theo lời yêu cầu của một người con gái, mà sau này ông ghi lại trong hồi ký và gọi cô là một “người bạn thân”. Nhạc sĩ kể lại, vì người này biết ông có khả năng sáng tác nên muốn ông viết một ca khúc để kỷ niệm cuộc gặp gỡ của hai người.

Trong cuốn sách Chuyện Tình Không Tên, Vũ Thành An kể lại câu chuyện tình với người con gái đã trở thành nguồn cảm hứng trong các bài hát Tình Khúc Thứ Nhất, Em Đến Thăm Anh Đêm 30, Bài Không Tên Cuối Cùng… như sau:

[trích dẫn]

“Khi ta mới quen nhau, em đã nhiều lần nói anh hãy viết một ca khúc để kỷ niệm mối tình của chúng mình. Thế nhưng anh cứ lần lữa hoài không viết. Một hôm em đã phải nhỏ những giọt nước mắt mà nói: “anh không yêu em sao mà không chịu viết?”. Và một buổi chều mùa xuân 1965, trên chuyến xe từ Vũng Tàu về Saigon, một dòng âm thanh vang lên trong đầu và anh đã viết xuống: Bài ca anh hứa cho em bấy lâu nay vẫn còn dang dở…

Anh đưa bài hát cho anh Nguyễn Đình Toàn xem, lúc ấy tụi anh cùng làm việc chung với nhau tại Đài phát thanh Saigon. Anh Toàn nói để anh ấy viết lời cho bài hát anh muốn dành tặng em. Thế là “Tình Khúc Thứ Nhất” lời Nguyễn Đình Toàn – nhạc Vũ Thành An ra đời.

“Tình vui theo gió mây trôi
Ý sầu mưa xuống đời
Lệ rơi lấp mấy tuổi tôi
Mấy tuổi xa người

Ngày thần tiên em bước lên ngôi
Đã nghe son vàng tả tơi
Trầm mình trong hương đốt hơi bay
Mong tìm ra phút sum vầy

Có biết đâu niềm vui đã nằm trong thiên tai
Những cánh dơi lẻ loi mù trong bóng đêm dài
Lời nào em không nói em ơi
Tình nào không gian dối
Xin yêu nhau như thời gian làm giông bão mê say

Lá thốt lên lời cây
Gió lú đưa đường mây
Có yêu nhau xin những ngày thơ ngây

Lúc mắt chưa nhạt phai
Lúc tóc chưa đổi thay
Lúc môi chưa biết dối cho lời…

Tình vui trong phút giây thôi
Ý sầu nuôi suốt đời
Thì xin giữ lấy niềm tin dẫu mộng không đền

Dù trời đem cay đắng gieo thêm
Cũng xin đón chờ bình yên
Vì còn đây câu nói yêu em
Âm thầm soi lối vui tìm đến

Thần tiên gẫy cánh đêm xuân
Bước lạc sa xuống trần
Thành tình nhân đứng giữa trời không
Khóc mộng thiên đường

Ngày về quê xa lắc lê thê
Trót nghe theo lời u mê
Làm tình yêu nuôi cánh bay đi
Nhưng còn dăm phút vui trần thế”

Không biết bây giờ em có còn giữ chiếc pin cài áo hình chiếc lá không? Nhưng em có biết không, hình ảnh của nó trên ngực áo em vẫn tồn tại trong tâm khảm anh suốt từ đó đến nay!

Khi anh và anh Toàn hoàn tất bài “Tình Khúc Thứ Nhất” thì tình cờ anh đọc được bài thơ “Em Đến Thăm Anh Đêm Ba Mươi” trong tập thơ của anh Toàn. Khi đọc tới câu “Xin chiếc lá vàng làm bằng chứng yêu em”, anh lập tức nhớ ngay đến em. Hình tượng chiếc lá của chiếc pin cài áo đó chính là bằng chứng tình yêu của anh đối với em. Và anh đã quyết định phổ nhạc bài thơ của anh Toàn,

“Em đến thăm anh đêm Ba mươi
Còn đêm nào vui bằng đêm Ba mươi…”

[hết trích]

Tình Khúc Thứ Nhất là bài hát được ra đời trong lúc trái tim của chàng nhạc sĩ Vũ Thành An đang say nồng với cuộc tình vui và êm đềm như áng mây trôi. Thế rồi bỗng dưng “thần tiên gãy cánh đêm xuân. Bước lạc sa xuống trần. Thành tình nhân đứng giữa trời không. Khóc mộng thiên đường”.

Bên trên là hình ảnh tờ nhạc ca khúc Tình Khúc Thứ Nhất được phát hành trước 75, có lời đề tựa ghi rằng: NHẠC: Vũ Thành An, soạn theo một bài thơ của NGUYỄN ĐÌNH TOÀN. Tuy nhiên cả 2 nhạc sĩ Vũ Thành An và Nguyễn Đình Toàn đều khẳng định ca khúc này được Vũ Thành An sáng tác phần giai điệu trước, sau đó Nguyễn Đình Toàn tách ý của một bài thơ có sẵn của ông để viết lời cho ca khúc này. Ngay khi ra mắt công chúng, ca khúc này đã nhận được nhiều yêu thích, đa phần là nhờ có lời hát đẹp như thơ, lấp lánh một nỗi buồn tuyệt vọng nhưng tuyệt đẹp.

Nhà văn – nhà thơ Nguyễn Đình Toàn nổi tiếng trong thời gian làm việc ở Đài Phát Thanh Sài Gòn với chương trình Nhạc Chủ Đề do ông thực hiện, được phát thanh mỗi tối thứ năm trong thập niên 1960, đã chinh phục hầu hết trái tim thính giả bằng một cách hành văn riêng lạ, một giọng đọc tâm sự thầm thì, thanh tao, như thủ thỉ tâm tình với riêng một người.

Từ trước khi viết nhạc chung với nhạc sĩ Vũ Thành An thì Nguyễn Đình Toàn đã là một nhà văn và nhà thơ nổi tiếng. Với Tình Khúc Thứ Nhất, ông mang đến cho công chúng những hình ảnh và ngôn ngữ thoạt trông có vẻ như sáo mòn nhưng kỳ thật mang nhiều cách tân hiện đại. Theo tác giả Bùi Đức Hào nhận xét trong một bài viết về Nguyễn Đình Toàn, thì ca khúc này đánh dấu một thời kỳ thâm nhập tâm thức của một thế hệ bị rẻ rúng phụ bạc: càng hoang mang thất vọng trước thực tại, càng khát khao mơ ước những sắc màu vĩnh cửu…

Click để nghe Lệ Thu hát Tình Khúc Thứ Nhất trước 1975

Phần sau đây, xin ghi lại cảm nhận lời bài hát theo ý kiến cá nhân của người viết:

Tình vui, theo gió mây trôi, ý sầu mưa xuống đời
Lệ rơi, lấp mấy tuổi tôi, mấy tuổi xa người…

Ngày thần tiên em bước lên ngôi
Đã nghe son vàng tả tơi
Trầm mình trong hương đốt hơi bay
Mong tìm ra phút sum vầy

Khi vừa bước chân vào đường yêu và được đắm chìm men say tình ái, đôi tình nhân chưa biết rằng tình vui đôi khi chỉ như là gió thoảng mây trôi, và những khổ lụy của nó mang lại sẽ nhiều như mưa tuôn xuống giữa đời. Mưa nhòa vào cùng những lệ đắng làm lấp lối bước thiên đàng còn dang dở.

Ngày thần tiên em bước lên ngôi chính là khoảnh khắc em đã lên ngôi và đăng quang rực rỡ trong lòng tôi, nhưng đó cũng lúc mà tôi nhìn thấy được những son vàng vụn vỡ và tả tơi, nên vội vàng trốn mình trong phảng phất khói hương bay mong tìm ra một ảo giác nào đó, như là để cầu xin chút ân huệ gặp gỡ sau cùng.

Có biết đâu niềm vui đã nằm trong thiên tai
Những cánh dơi lẻ loi mù trong bóng đêm dài
Lời nào em không nói em ơi
Tình nào không gian dối

Niềm vui nằm gọn trong những thiên tai, như sự song hành nghiệt ngã trong phần số buồn của cuộc tình đã rơi vào tuyệt vọng. Hình ảnh những cánh dơi rất ít xuất hiện trong nghệ thuật đã được tác giả sử dụng để nói về một không gian u ám, bao trùm bằng những đêm dài của niềm bất hạnh, khi người nhìn thấy một sự thật đơn giản nhưng chua chát: Tình nào không gian dối…

Và cho dù vẫn chưa hết cơn hờn trách, người muốn tìm về những kỷ niệm xưa, ngày còn yêu nhau thật thơ ngây, lúc mắt chưa nhạt phai, tóc chưa đổi thay và lúc môi hãy còn chưa buông lời gian dối:

Xin yêu nhau như thời gian làm giông bão mê say
Lá thốt lên lời cây, gió lú đưa đường mây
Có yêu xin những ngày thơ ngây

Lúc mắt chưa nhạt phai
Lúc tóc chưa đổi thay
Lúc môi chưa biết dối cho lời…

Click để nghe Vũ Khanh hát

Bài hát này có 2 lời. Ở phần lời sau đó là những lời dự phóng về tương lai sau những vụn vỡ đau xót của cuộc tình:

Tình vui trong phút giây thôi
Ý sầu nuôi suốt đời
Thì xin giữ lấy niềm tin dẫu mộng không đền

Dù trời đem cay đắng gieo thêm
Cũng xin đón chờ bình yên
Vì còn đây câu nói yêu em
Âm thầm soi lối vui tìm đến

Tình chỉ vui trong phút giây, mà ý sầu thì để lại với người suốt phần đời còn lại. Dẫu tình này không được người đền đáp, không có gì bù đắp lại khoảng trống đã thành mênh mông trong cõi tình hoang vắng này, tôi vẫn giữ một niềm tin về em, mơ về em, và câu nói yêu xưa sẽ trở thành ánh đuốc để soi bước đường âm thầm tìm lại chút vui nhỏ nhoi trong linh hồn. Đó là tình yêu cao thượng, hay chỉ là những mộng tưởng xa vời và hồn nhiên của một kẻ si tình?

Thần tiên gẫy cánh đêm xuân
Bước lạc sa xuống trần
Thành tình nhân đứng giữa trời không
Khóc mộng thiên đường

Ngày về quê xa lắc lê thê
Trót nghe theo lời u mê
Làm tình yêu nuôi cánh bay đi
Nhưng còn dăm phút vui trần thế…

Đoạn cuối bài hát là ca từ lấp lánh những sắc thái thần thoại, mơ hồ giữa những hình tượng siêu nhiên và hiện thực. Tình yêu được ẩn dụ thành một cánh thiên thần đã gãy và lạc sa xuống trần với tình nhân rồi khóc mộng thiên đường, vọng về quê xa lắc lê thê.

“Tình yêu nuôi cánh bay đi” là hình ảnh của một ngày tình yêu mọc cánh thiên thần và thoát xác bay về lại cõi thiên đường xa xăm, rời khỏi tình nhân, thoát xa những lời u mê và chỉ để lại vài dư hương ngày cũ – những dăm phút vui nơi trần thế.

Như đã nói tới bên trên, nhạc sĩ Vũ Thành An sáng tác Tình Khúc Thứ Nhất cho “một người bạn”. Ngoài ra, sau đó ông còn sáng tác thêm Em Đến Thăm Anh Đêm 30 và Bài Không Tên Cuối Cùng cho “người bạn” này. Trong 3 ca khúc đó, có thể Bài Không Tên Cuối Cùng được nhiều người biết tới hơn 2 bài còn lại, nhưng nhiều người đánh giá phần lời của Tình Khúc Thứ Nhất và Em Đến Thăm Anh Đêm 30 lại hay hơn, giàu chất thơ và nhạc hơn. Đó là bởi vì cả 2 ca khúc này đều được nhà thơ Nguyễn Đình Toàn chắp thêm phần lời thơ tuyệt mỹ.

Cũng trong cuốn sách “tự bạch” Chuyện Tình Không Tên, nhạc sĩ Vũ Thành An nối tiếp câu chuyện như sau:

“Sau khi anh và anh Toàn hoàn tất bài Tình Khúc Thứ Nhất thì tình cờ anh đọc được bài thơ Em Đến Thăm Anh Đêm 30 trong tập thơ của anh Toàn. Khi đọc tới câu Xin chiếc lá vàng làm bằng chứng yêu em, anh lập tức nhớ ngay đến Em. Hình tượng chiếc lá của chiếc pin cài áo đó chính là bằng chứng tình yêu của anh đối với Em. Và anh quyết định phổ nhạc bài thơ của anh Toàn.”

Từ cơ duyên đó, những lời hát mềm lơi, trữ tình, bay bổng và cũng sâu lắng khôn cùng của nhạc phẩm Em Đến Thăm Anh Đêm 30 đã đi vào âm nhạc Việt Nam suốt mấy chục năm qua:

Em đến thăm anh đêm ba mươi
Còn đêm nào vui bằng đêm ba mươi 

Click để nghe Khánh Ly hát Em Đến Thăm Anh Đêm 30 thu âm trước 1975

Với người Việt nói chung, đêm 30 luôn là một thời khắc quan trọng, thiêng liêng. Khí thiêng đất trời hội tụ, muôn hoa đua nở, nhà nhà sum vầy, hội tụ, người người rạng rỡ, hân hoan đón chờ thời khắc chuyển giao năm mới. Trong thời khắc đó, có một câu chuyện tình thầm lặng nảy nở thăng hoa: “em đến thăm anh đêm ba mươi”. 

Câu hát cất lên giản dị, nhẹ nhàng mà đầy trân trọng, nâng niu và cả tri ân vì em đã đến. Hình ảnh cô gái tìm đến thăm vào đêm 30 khắc ghi vào tâm khảm chàng trai một niềm vui khôn tả, là ký ức ngọt ngào không thể quên, vậy nên chắc chắn chẳng “còn đêm nào vui bằng đêm ba mươi” năm ấy. Và trong giây phút thăng hoa vì hạnh phúc đó, chàng trai cũng chủ động hồi đáp bằng một lời tỏ tình thật dễ thương:

Anh nói với người phu quét đường
Xin chiếc lá vàng làm bằng chứng yêu em

Trong đêm 30 thanh vắng, chẳng còn ai ngoài người phu quét đường, đôi trai gái tay không đến với nhau, chỉ với một tình yêu thuần khiết, trong veo và vật định tình cũng chẳng cầu kỳ, quý giá, chỉ là chiếc lá vàng vô danh trên lối.

Tay em lạnh để cho tình mình ấm
Môi em mềm cho giấc ngủ em thơm
Sao giao thừa xanh trong đôi mắt ngoan
Trời sắp Tết hay lòng mình đang Tết

Khung cảnh, đất trời dường như cũng hô ủng cho cuộc tình non tơ vừa chớm nở, kéo hai người tình xích lại gần nhau, hoà quyện vào nhau, cùng thăng hoa trong tình yêu. Cái nắm tay, đôi môi hôn tình tự của cặp đôi được trời đêm 30 che giấu trở nên trọn vẹn, đong đầy. Bức tranh tình yêu thơ mộng đó, hẳn những người yêu nhau nếu đã từng trải qua, ít nhất một lần được mong quay trở lại.

Niềm hạnh phúc đong đầy của chàng trai đã biến thành niềm hy vọng lấp lánh trong câu hỏi: “Sao giao thừa xanh trong đôi mắt ngoan?”  Chỉ một chữ “xanh” mà ý nghĩa câu hát sáng bừng. Niềm vui xuân mới, Tết mới hoà quyện ngọt ngào cùng niềm hạnh phúc của tình yêu đôi lứa và câu hỏi tiếp theo “Trời sắp Tết hay lòng mình đang Tết? như một lời khẳng định cho niềm hạnh phúc đó.

Nhạc sĩ Vũ Thành An tâm sự, sau khi phổ xong hai khổ thơ đầu tiên thì mạch nhạc tuôn trào tự nhiên trong ông, ông hoàn thành bài nhạc rồi đưa lại cho nhà thơ Nguyễn Đình Toàn hoàn thiện phần lời nhạc, như lời ông tâm sự trong cuốn Chuyện Tình Không Tên: “Khi phổ nhạc đến đây, cảm xúc của anh càng mãnh liệt hơn và anh cứ để dòng nhạc tuôn trào một cách tự nhiên. Cứ thế từng câu nhạc, từng câu nhạc vang lên! Anh chỉ kịp ghi lại và để anh Toàn dệt thêm lời cho đoạn nhạc. Nhờ vậy bài hát Em Đến Thăm Anh Đêm 30 mới được trọn vẹn.”

Click để nghe bài hát qua chính giọng hát của tác giả, thu âm trước 1975

Cũng theo lời của nhạc sĩ Vũ Thành An, khi hoàn thành nhạc phẩm Em Đến Thăm Anh Đêm 30, cuộc tình của ông và người đẹp “pin cài áo hình chiếc lá” vẫn còn đang rất thắm thiết, nồng đượm. Tuy nhiên, trong lời thơ, điệu nhạc đã thấp thoáng những dự cảm buồn cho cuộc tình tan vỡ của ông sau này:

Tháng ngày đã trôi qua
Tình đã phôi pha, người khuất xa
Chỉ còn chút hương xưa
Rồi cũng phong ba rụng cùng mùa

Dòng sông đêm hồn đen sâu thao thức
Ngàn vì sao mọc hay lệ khóc nhau
Đá buồn chết theo sau ngày vực sâu
Rớt hoài xuống hư không cuộc tình đau

Từng lời hát thả xuống, nặng dần nặng dần, rớt rơi thành những giọt lệ sầu bi không dừng nghỉ, kéo dài mãi cuộc tình đau theo cùng đời người. Và rồi cứ mỗi đêm 30, trong dòng sông đêm đen như mực lại thấp thoáng một “hồn đen sâu thao thức” khóc mãi cho cuộc tình đã mất.

Click để nghe Nguyên Khang hát Em Đến Thăm Anh Đêm 30

Để nói về kết cuộc của chuyện tình này, xin quay trở lại đoạn cuối của ca khúc Tình Khúc Thứ Nhất:

Ngày về quê xa lắc lê thê
Trót nghe theo lời u mê
Làm tình yêu nuôi cánh bay đi
Nhưng còn dăm phút vui trần thế…

“Tình yêu nuôi cánh bay đi” là hình ảnh của một ngày tình yêu mọc cánh thiên thần và thoát xác bay về lại cõi thiên đường xa xăm, rời khỏi tình nhân, thoát xa những lời u mê và chỉ để lại vài dư hương ngày cũ – những dăm phút vui nơi trần thế.

Đó là ngày mà cuộc tình đột ngột tan vỡ để lại một vết thương lớn cho chàng nhạc sĩ trẻ Vũ Thành An. Ông viết trong hồi ký:

“Em yêu dấu,

Em bỏ đi làm anh hụt hẫng, nhất là không còn biết tin vào ai nữa. Anh đã tin những lời em hứa, thế rồi em bỏ đi. Anh trở thành kẻ mất đức tin không còn biết bấu víu vào đâu. Đức tin là quan trọng nhất của một đời người. Chính đức tin sẽ cho ta hy vọng, có thể giúp ta chịu đựng được những điều phi thường và vượt lên khỏi sự bình thường. Mất đức tin ta sẽ rơi xuống hố thẳm của tuyệt vọng.

…Bây giờ, sau 50 năm hồi tưởng lại, anh vẫn thấy tình yêu anh dành cho em là có thật. Tình yêu đó đã theo anh trên mọi nẻo đường. Tình yêu ấy đã cho anh bay vút lên trời cao và rớt chúi xuống vực sâu. Một lần tình cờ anh được gặp lại em trong chuyến đi sang Paris cùng với Du Tử Lê và Từ Công Phụng năm 1998, tim anh như vỡ trong lồng ngực. Đó có phải là bằng chứng của mối chân tình?”

Nhạc sĩ Vũ Thành An kể lại, Bài Không Tên Cuối Cùng được ông sáng tác liền một mạch trên đoạn đường chưa đầy một cây số từ trường Luật về nhà. Ông nhớ lại: “Anh đã thảng thốt cất tiếng kêu than khi em đột ngột chấm dứt liên lạc”.

Nhớ em nhiều nhưng chẳng nói
Nói ra nhiều cũng vậy thôi
Ôi đớn đau đã nhiều rồi
Một lời thêm càng buồn thêm, còn hứa gì?

Bài: Đông Kha
Bản quyền bài viết của chuyenxua.net