Nhạc sĩ Hoàng Nguyên thuộc thế hệ nhạc sĩ đầu tiên có mặt ở miền Nam từ năm 1954 sau hiệp định Geneve. Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, ông để lại rất nhiều tác phẩm, trong đó được nhắc đến nhiều nhất là Ai Lên Xứ Hoa Đào, Bài Thơ Hoa Đào, Cho Người Tình Lỡ, Tiếng Hai Đêm…
Nhạc sĩ Hoàng Nguyên tên thật là Cao Cự Phúc, sinh ngày 3 tháng 1 năm 1930 tại Diễn Bình – Diễn Châu – Nghệ An. Sau này vào Quảng Trị đi học, ông phải khai lại ngày tháng năm sinh khác và đổi nơi sinh thành Quảng Trị, vì vậy trong tất cả các bài tiếu sử Hoàng Nguyên từ đó về sau, người ta ghi quê quán của ông là Quảng Trị.
Thuở nhỏ, nhạc sĩ Hoàng Nguyên học trường huyện (nay là Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn ở Diễn Châu) và mê nhạc họa từ nhỏ. Lúc ấy Nghệ An thuộc Khu Bốn, vì vậy ông từng được học nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương, vừa từ Huế trở ra để tham gia Việt Minh ở Khu Bốn dưới quyền tư lệnh là tướng Nguyễn Sơn.
Năm 1948, Hoàng Nguyên gia nhập Việt Minh trong đoàn Văn Công quân đội ở Khu Bốn. Năm 1950 ông theo cha về Quảng Trị. Các tài liệu gần đây cho biết dù rời chiēn khu, ông vẫn làm việc bí mật cho Việt Minh, nhận những nhiệm vụ đặc biệt.
Từ Quảng Trị, Hoàng Nguyên vào học tại Trường Quốc học Huế. Tuy nhiên vì đã quá tuổi nên ông làm lại lý lịch, ngày tháng năm sinh trở thành 3-1-1932 và nơi sinh là Quảng Trị. Sau khi đậu tú tài, ông vào Đại học Huế.
Thời gian này, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã viết ca khúc Anh Đi Mai Về với một tâm thế của người từng đi kháng chiēn, và bản Đàn Ơi Xa Rồi đã được nhà xuất bản Tinh Hoa Huế ấn hành và nổi tiếng qua giọng hát của đôi song ca Ngọc Cẩm – Nguyễn Hữu Thiết. Cũng trong thời gian ở Huế, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã sáng tác ca khúc Tà Áo Tím, nói về người con gái Huế, trong đó phảng phất hình bóng người tình của ông tại đây là Hoàng Thị Dạ Thảo.
Sau khi học xong, ông có thời gian dạy môn văn ở trường Nguyễn Tri Phương (Huế). Tuy nhiên không lâu sau đó nhạc sĩ bị chính quyền giam lỏng vì có liên hệ với phong trào chống chính quyền của nhóm Võ Đình Cường, Tôn Thất Dương Kỵ.
Vào những ngày cận kề ký hiệp định Geneve, nhạc sĩ Hoàng Nguyên được thả, từ Huế ông lên thẳng Đà Lạt tiếp tục nghề dạy học. Tại đây ông thuê một căn phòng ở đầu dốc cao đường Phan Đình Phùng, gần nhà sách Thiên Nhiên và dạy môn nhạc, Việt văn tại Trường Tư thục Tuệ Quang thuộc chùa Linh Quang. Thượng tọa Thích Thiện Tấn (anh ruột thầy Thích Nhất Hạnh) làm Hiệu trưởng trường này. Nhà giáo Cao Cự Phúc (Hoàng Nguyên) dạy Việt văn lớp đệ lục, thầy Nhất Hạnh dạy Việt văn lớp đệ thất. Tên tuổi hai nhà giáo lôi cuốn được đông đảo học sinh đến trường Tuệ Quang. Nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 cũng là một trong những học trò của Hoàng Nguyên thời đó.
Những năm sinh sống tại đây, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã ca ngợi cái đẹp thơ mộng lãng mạn của Đà Lạt bằng các ca khúc nổi tiếng Đà Lạt Mưa Bay, Ai Lên Xứ Hoa Đào và Bài Thơ Hoa Đào. Có người nói rằng với những ca khúc này, Hoàng Nguyên đã “đội vương miện” cho Đà Lạt, và cho đến nay giai điệu bài hát Ai Lên Xứ Hoa Đào vẫn còn vang mãi trong lòng người yêu nhạc vàng, yêu xứ sở sương mù…
Năm 1957, chính quyền Đà Lạt có cuộc thanh lọc công chức, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã có giai đoạn tham gia kháng chiến ở Khu Bốn và từng bị giam ở Huế nên nằm trong diện bị điều tra. Cảnh sát khám xét bất ngờ và phát hiện tại nhà của Hoàng Nguyên có bản nhạc Tiến Quân Ca của nhạc sĩ Văn Cao nên ông bị bắt, giam giữ ở nhà tù Côn Đảo. Một lần nữa người nhạc sĩ tài hoa vướng vòng lao lý.
Tại Côn Đảo, nhạc sĩ đã gặp và yêu người con gái của chính chỉ huy trại tù Côn Đảo, mối tình được ông đưa vào ca khúc nổi tiếng Cho Người Tình Lỡ.
Cũng vì cuộc tình này, Hoàng Nguyên được đặc cách mãn hạn tù sớm và về lại Sài Gòn, tại đây ông vừa sáng tác vừa dạy học ở trường tư thục Quốc Anh. Năm 1961, ông theo học tại Đại học Sư Phạm Sài Gòn, ban Anh văn.
Năm 1965, nhạc sĩ Hoàng Nguyên vào Khóa 19 Trường Bộ Binh Thủ Đức. Ra trường được thuyên chuyển về Cục Quân Cụ, dưới quyền của Đại tá nhạc sĩ Anh Việt – Trần Văn Trọng. Ban nhạc Hương Thời Gian của Anh Việt giao cho Hoàng Nguyên làm trưởng ban, phần kỹ thuật và hòa âm do Nguyễn Hậu (em ruột của Nguyễn Hiền) đảm nhận. Hương Thời Gian xuất hiện trên Đài phát thanh và Đài truyền hình đã thu hút khá đông thính giả mộ điệu.
Nhưng một định mệnh xảy ra với người nhạc sĩ tài hoa, trong một chuyến công tác bằng xe Jeep ở Vũng Tàu, Hoàng Nguyên qua đời tại dốc 47 Vũng Tàu vì tai nạn xe hơi năm 1973, để lại vợ và 3 con.
Tang lễ được cử hành tại tư gia ở cư xá Chu Mạnh Trinh. Ngày hạ huyệt, trước rất đông người đưa tiễn, tiếng kèn saxo hòa với lời hát chan đầy nước mắt:
Thế là hết, nước trôi qua cầu
Đã chìm sâu những tháng ngày đắm mê… (ca khúc Cho Người Tình Lỡ)
Tất cả mọi người có mặt đều khóc để đưa tiễn người nhạc sĩ tài hoa.
Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, nhạc sĩ Hoàng Nguyên có rất nhiều sáng tác với nhiều đề tài khác nhau. Tuy nhiên sau này, khi nhắc tên Hoàng Nguyên, khán giả lại nhớ nhiều nhất đến những ca khúc viết về Đà Lạt.
Sau Hiệp định Genève, nhạc sĩ Hoàng Nguyên lên Đà Lạt làm thầy giáo, dạy môn nhạc và Việt văn. Những năm sinh sống tại đây, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã ca ngợi cái đẹp thơ mộng lãng mạn của Đà Lạt bằng các ca khúc nổi tiếng Đà Lạt Mưa Bay, Ai Lên Xứ Hoa Đào và Bài Thơ Hoa Đào.
Đà Lạt mệnh danh thành phố ngàn hoa, nơi đó có nhiều loài hoa chỉ thích hợp với khí hậu lành lạnh cao nguyên. Giữa khung trời ngàn hoa, có loài hoa được viết thành nhiều ca khúc: Hoa Anh Đào. Loài hoa này trở thành hình ảnh quen thuộc, tiêu biểu, gợi tình, gợi nhớ cho phố núi mù sương, thơ mộng được vang vọng cho cả bốn mùa nhờ dòng nhạc của nhạc sĩ Hoàng Nguyên.
Nói đến Hoàng Nguyên, mọi người đều liên tưởng đến hai nhạc phẩm một thời yêu thương, vang bóng: Ai Lên Xứ Hoa Đào – Bài Thơ Hoa Đào. Và ngược lại, nói đến Đà Lạt cùng Hoa Anh Đào, chúng ta nhớ đến Hoàng Nguyên.
Lãng đãng, mờ ảo với khói sương, với màu hoa, với mây trời… giữa chốn trần tục được thăng hoa qua lời ca tiếng nhạc, như lạc bước vào chốn bồng lai. Ai Lên Xứ Hoa Đào cũng đều sẽ bắt gặp hình ảnh:
“Ai lên xứ Hoa Đào, dừng chân bước lần theo đường hoa.
Hoa bay đến muôn người, ngại ngần rồi hoa theo chân ai,
Đường trần nhìn hoa bướm rồi lòng trần mơ bướm hoa,
Lâng lâng trong sương khói rồi bàng hoàng theo khói sương,
Lạc dần vào quên lãng rồi đường hoa, lặng bước trong lãng quên…”
Click để nghe Lệ Thu hát Ai Lên Xứ Hoa Đào
Với tâm hồn lữ khách mộng mơ, trữ tình… ru hồn vào cõi mộng cùng bóng dáng giai nhân như tơ vương mây trời giăng mắc trong Bài Thơ Hoa Đào:
“Ngày nào dừng chân phiêu lãng, khách tới đây khi hoa đào vương lối đi.
Màu hoa in dáng trời, tình hoa lưu luyến người,
Bồi hồi lòng lữ khách thấy cơi vơi…
…Giấc mơ tiên nữ giáng xuống trần
Tóc mây buông lơi tha thiết bên hồ.
Đợi tình quân đến trong giấc mơ…”.
Click để nghe Thanh Lan hát Bài Thơ Hoa Đào
Ngoài 2 ca khúc Hoa Đào, nhạc sĩ Hoàng Nguyên còn một ca khúc nổi tiếng viết về miền đất lạnh này, đó là Đà Lạt Mưa Bay:
Người đi rồi hai đứa mình ở lại
Dalat buồn trong nắng vắng chiều hôm
Sương mù nhiều vãi trên làn tóc rối
Chiếc gối chung đầu mình kể chuyện đêm đêm
Click để nghe Hoàng Oanh hát Đà Lạt Mưa Bay
Nhạc sĩ mà Hoàng Nguyên yêu thích nhất có lẽ là Văn Cao, cũng vì vậy mà trong kệ sách của ông ở tư gia luôn có những tờ nhạc ca khúc Văn Cao được ông lưu giữ, như Thiên Thai, Trương Chi, và cả Tiến Quân Ca. Mang tâm hồn nghệ sĩ, Hoàng Nguyên có năng khiếu về hội họa và âm nhạc giống như Văn Cao.
Với sự ảnh hưởng từ nội dung, nét nhạc trong bài Thiên Thai của Văn Cao cùng sự tích Lưu Thần – Nguyễn Triệu lạc vào chốn thiên thai và không thấy nẻo về, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã viết Đường Nào Lên Thiên Thai. Ca khúc này cũng được ông viết trong thời gian sống ở Đà Lạt – thành phố mù sương có mây ngàn gió núi, thông reo và suối gọi như tiếng nhạc quyện hồn người khác gì chốn thiên thai:
“Cầm tay em, anh hỏi: đường nào lên thiên thai, đường nào lên thiên thai…
Nơi hoa xuân không hề tàn
Nơi bướm xuân không hề nhạt
Nơi tình xuân không úa màu bao giờ…”
Rồi nơi đó, tâm trạng, niềm khắc khoải, ưu tư được tỏ bày:
“Anh nào biết đường lên thiên thai!
Khi trời đất còn vương thương đau
Khi hồn anh chưa biết sẽ về đâu?
Anh nào biết đường lên thiên thai
Khi lòng còn như băng buốt giá
Và tình còn e ấp nói không nên lời…”
Click để nghe Thanh Thúy hát Đường Nào Lên Thiên Thai
Nhưng cũng vì niềm mến mộ Văn Cao – nhạc sĩ đang ở bên kia vĩ tuyến, là người sáng tác bài Tiến Quân Ca, nên nhạc sĩ Hoàng Nguyên bị vướng vào lao lý, từ đó cuộc đời của ông rẽ sang một hướng khác, phải rời chốn Đà Lạt bình yên để phiêu dạt khắp chốn.
Khi bị bắt giam ở Côn Đảo, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã được chỉ huy trại tù Côn Đảo mến mộ vì sự tài hoa của chàng nhạc sĩ nên đã đưa ông về tư gia để dạy nhạc và Việt văn cho con gái 19 tuổi. Những tháng ngày gần gũi nhau đã làm bùng phát cuộc mối tình mãnh liệt, không lâu sau đó thì cô gái mang tha i.
Việc “ăn cơm trước kẻng” với một phạm nhân của vị tiểu thư này, nếu để người ngoài biết được thì sẽ trở thành tai tiếng lớn cho gia đình, nên cha cô gái phải đứng ra giải quyết hậu quả. Đầu tiên ông vận động để Hoàng Nguyên được thả về Sài Gòn, sau đó đưa con gái về lại quê ở Huế để “lánh nạn”, chờ ngày sinh con xong để sắp xếp một cuộc hôn nhân. Tuy nhiên sau đó, có thể vì vẫn còn hoài nghi về thân phận “cộng sản” của nhạc sĩ Hoàng Nguyên, phần thì không chấp nhận cuộc tình thầy trò vượt quá giới hạn, nên cha của cô gái đã sắp xếp một cuộc hôn nhân khác cho con mình.
Nhạc sĩ Hoàng Nguyên biết tin cô gái lấy chồng, thân phận bẽ bàng, ông viết khúc Cho Người Tình Lỡ để tưởng niệm một mối tình buồn.
Khóc mà chi, yêu thương qua rồi
Than mà chi, có ngăn được xót xa
Tiếc mà chi, những phút bên người
Thương mà chi, nhắc chi chuyện đã qua
Click để nghe Dạ Hương hát Cho Người Tình Lỡ
Tại Sài Gòn, Hoàng Nguyên vừa sáng tác vừa dạy học ở trường tư thục Quốc Anh. Năm 1961, ông theo học tại Đại học Sư Phạm Sài Gòn, ban Anh văn. Trong thời gian này Hoàng Nguyên có quen biết và nhận được sự bảo bọc của ông Phạm Ngọc Thìn, thị trưởng thành phố Phan Thiết, có tư thất ở Sài Gòn. Vợ của ông Phạm Ngọc Thìn là nữ diễn viên Huỳnh Khanh, mến mộ tài năng của Hoàng Nguyên qua những bài hát nổi tiếng, đã nhận ông làm em nuôi. Hoàng Nguyên dạy kèm cho Ngọc Thuận, con gái ông bà Phạm Ngọc Thìn đang học ở Sài Gòn. Lại thêm một lần nữa thầy trò yêu nhau, rồi Hoàng Nguyên trở thành con rể ông bà Phạm Ngọc Thìn. Ca khúc Thuở Ấy Yêu Nhau ra đời trong khoảng thời gian này:
“Thuở ấy yêu nhau anh làm thơ
Thuở ấy yêu nhau em đợi chờ,
Dòng nước Hương Giang trôi lặng lờ
Chưa biết chi giận hờn và chưa biết sầu mộng mơ…
…Và người lên xe hoa
Từ giã bến sông dài!
Để đến hôm nay tôi ngồi đây
Lặng ngắm hoa soan rơi rụng đầy. Người ơi, thơ ngây đã lỡ rồi
Khi ta xa nhau rồi, tôi xin chép lại vần thơ”.
Click để nghe Thái Thanh hát Thuở Ấy Yêu Nhau
Ca khúc bày tỏ nỗi niềm của chàng nhạc sĩ với người con gái đã có đứa con với mình ở Côn Sơn, được gia đình đưa về sinh sống ở Huế. Ông viết tiếp Tà Áo Tím, làm sống dậy hình ảnh yêu kiều, thướt tha của chốn thần kinh bên dòng sông Hương, núi Ngự:
“Một chiều lang thang bên dòng Hương Giang
Tôi gặp một tà áo tím
Nhẹ thấp thoáng trong nắng hương
Màu áo tím sao luyến thương
Màu áo tím sao vấn vương…
…Mặc thời gian dìu đôi cánh biếc
Mặc dòng sông dịu nghiêng luyến tiếc
Mặc chiều thu buồn như hối tiếc…
Click để nghe Carol Kim hát Tà Áo Tím
Niềm cay đắng, bi thương của ngày xưa cũ vẫn theo hoài khôn nguôi, về thấp thoáng trong tình khúc Đừng Trách Gì Nhau:
“Ôi! trời làm giông tố,
Để người thầm trách người sao hững hờ khôn nguôi.
Ôi! nửa đời gió sương
Mà còn đắng cay, mà còn chua xót vì nhau…
…Oán trách nhau chi, bơ vơ nhiều rồi, xót xa nhiều rồi”.
Click để nghe Dạ Hương hát Đừng Trách Gì Nhau
Khi đã khoác chiēn y, Hoàng Nguyên sáng tác nhiều nhạc phẩm về hình ảnh người chiến sĩ, tình ca Lá Rụng Ven Sông là một trong những bản tango hay nhất vào thập niên 1960 và 70:
“Thương ai ngoài sương gió
Đời lính chiến gian lao
Đêm đêm nhìn tay súng
Lòng nghĩ tới mai sau
Thương ai vì sông núi
Mà khoác áo chinh y
Thương ai vẫn thương ai.
Thương ai, đã thương ai rồi
Dù tháng năm dần trôi
Dù lá hoa tàn phai
Lòng nầy vẫn nhớ thương ai…”
Click để nghe Thanh Thúy hát Lá Rụng Ven Sông
Năm 1970, chính phủ ban hành chính sách Người Cày Có Ruộng nhằm mục đích đưa ruộng đất trở về cho người nông dân sở hữu, cấp miễn phí 1,5 triệu hecta ruộng lúa cho 80 vạn hộ nông dân. Nhân đó, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã viết Tiếng Hát Đêm có nhắc về chính sách này:
“Hò ơi, đất ruộng lại về ta
Miền Nam nắng ngập xanh rờn ngọn má
Nơi đây ta lại cấy cày
Có sức người, ruộng ta lại tốt tươi…”
Click để nghe Hoàng Oanh hát Tiếng Hai Đêm
Đông Kha – chuyenxua.net
